Expertos refutan os impactos negativos da pandemia no sector da acuicultura
Identifican diverxencias entre a percepción dalgúns actores do sector e os datos oficiais de 2020, que indicarían "impactos moderados ou nulos da covid-19".
Por Galicia Confidencial | Santiago de Compostela | 26/11/2022 | Actualizada ás 22:00
O sector da acuicultura resistiu os golpes da covid-19 sobre a produción e distribución destes produtos, mostrando “unha gran resistencia durante a primeira etapa da pandemia”, cando se impuxo o confinamento e se paralizou a vida. Con todo, a impresión de representantes e especialistas da industria é a contraria ao que evidencian os indicadores económicos, e algúns teñen a sensación de que os impactos foron moi negativos. Como é posible esta contradición entre os datos reais e a opinión do sector?
Os investigadores afirman que a produción e distribución de produtos acuícolas mostrou “unha gran resistencia durante a primeira etapa da pandemia”
Investigadores do Departamento de Economía de Alimentos e Recursos da Universidade de Copenhague (Dinamarca), da Facultade de Administración e Dirección de Empresas da Universidade de Santiago de Compostela, do Departamento de Administración de Empresas da Universidade de Cantabria, do Centro Común de Investigación da Comisión Europea e da Escola de Ciencias Forestais, Pesqueiras e Xeomáticas e o Instituto de Sistemas Alimentarios da Universidade de Florida (Estados Unidos) veñen de analizar o impacto da crise da covid-19 no sector acuícola europeo, onde Galicia é toda unha potencia. De feito, Galicia proporciona máis do 20% dos produtos acuícolas xerados en Europa e máis do 80% en España.
ENQUISAS AO SECTOR
As enquisas feitas por estes investigadores a representantes e expertos da industria indican que, “de media, o impacto da covid-19 é negativo no lado dos ingresos, aumentando o custo e, polo tanto, negativo con respecto aos beneficios”, explican. Con todo, observaron que había “tanto respostas positivas como negativas, o que suxire que o que foi un desafío para uns foi unha xanela de oportunidade para outros”, apuntan.
Ademais, esa percepción negativa de parte do sector non coincide coa realidade dos indicadores económicos analizados, xa que “os datos de produción de Dinamarca e España tamén indican impactos moderados ou nulos da covid-19”, salientan os autores da investigación.
Para obter información sobre o impacto esperado das medidas relacionadas coa pandemia da covid-19, realizáronse entrevistas a representantes do sector e expertos. No caso de empresas e representantes das organizacións de produtores, cubriron un cuestionario sobre os efectos esperados da covid-19. No caso dos expertos, foron entrevistados representantes do Grupo de Traballo Económico para a Acuicultura do Comité Científico, Técnico e Económico da Pesca (STECF) da Unión Europea.
"Hai entrevistados que teñen perspectivas opostas en todas as categorías, é dicir, o impacto da covid-19 percíbese como negativo para uns e positivo para outros"
O primeiro grupo de entrevistas realizouse un ano despois de declararse a pandemia, entre o 1 de xaneiro e o 31 de xaneiro de 2021, a 58 representantes de empresas e asociacións de produtores de 17 Estados membros (Bélxica, Chipre, República Checa, Estonia, Finlandia, Francia, Alemaña, Grecia, Italia, Letonia, Lituania, Países Baixos, Polonia, Portugal, Eslovenia, España e Suecia). As especies coas que traballaban incluían carpa, mexillón, ostra, salmón, robaliza, dourada e troita.
Para este grupo de enquisados propuxéronse dez variables económicas para analizar: emprego, reparación e mantemento, custos enerxéticos, materias primas, salarios, custos, facturación, ingresos, prezos e vendas (volume).
Realizouse tamén outra enquisa a 20 expertos dos 17 países para que incluísen unha breve descrición dos impactos observados nas súas industrias acuícolas nacionais e participar nunha enquisa Delphi en dúas ondas para estimar os intervalos de impacto nos mesmos indicadores clave de rendemento analizados co grupo de produtores. O grupo de expertos foi entrevistado dúas veces durante o 1 de febreiro e o 5 de febreiro de 2021.
Ademais das enquisas, os investigadores recompilaron datos de produción de industrias seleccionadas en Dinamarca e España para mostrar os impactos reais en 2020 para a industria acuícola e o comercio. No caso de España, analizáronse os datos de produción anual (volume e valor) de dourada, robaliza, rodaballo, atún vermello, troita arco da vella e mexillón para o período 2016-2020, obtidos do Ministerio de Agricultura, Pesca e Alimentación. Para Dinamarca, os datos de produción anual (valor e volume) de troita arco da vella e mexillón azul para o período 2016-2020 obtivéronse da Dirección de Pesca de Dinamarca.
PERCEPCIÓNS NEGATIVAS E POSITIVAS
O que atoparon os investigadores nas respostas das enquisas foi que a percepción do impacto da crise da covid-19 no sector acuícola foi contraditoria, con opinión negativas por parte duns, e positivas doutros.
“Unha das observacións máis interesantes é que hai entrevistados que teñen perspectivas opostas en todas as categorías, é dicir, o impacto da covid-19 percíbese como negativo para uns e positivo para outros. Ademais, hai unha tendencia a que os indicadores onde algúns perciben o efecto negativo máis forte, outros perciben o efecto positivo máis forte”, comentan os autores da investigación.
Para o volume de vendas, prezos, ingresos e facturación, a estimación do sector foi negativa, con reducións próximas ao 20%
Así, os indicadores de volume de vendas, prezos, ingresos e volume de negocio son as variables económicas onde a maioría dos enquisados indican que se viron moi afectados negativamente pola pandemia. Pero ao mesmo tempo, o volume de vendas, os ingresos e a facturación son tamén os indicadores onde máis enquisadosperciben unha impacto positivo. O tamaño medio da mostra dos entrevistados que informaron impactos negativos foi de 18, mentres que a mostra media dos que informaron impactos positivos foi de 26.
Ao medir o impacto medio do punto porcentual para as 10 categorías analizadas, en xeral, comprobaron que para o volume de vendas, prezos, ingresos e facturación, o efecto medio é negativo, con reducións próximas ao 20%. No caso do custo de explotación, o efecto é positivo indicando que se prevía que os custos totais de explotación aumentasen.
Tamén salientan que os representantes das organizacións industriais son os que percibiron un efecto máis forte que os outros dous grupos para a maioría dos indicadores, e que os representantes do sector e os expertos “parecen estar ben aliñados”.
Ademais, debido á diminución da demanda durante o confinamento, os enquisados de media tamén agardaban que os prezos se reducisen. Particularmente, as organizacións industriais prevía unha diminución do 15%, mentres que as empresas e os expertos eran menos pesimistas e agardaban unha diminución do 4% e do 6%, respectivamente.
Esta percepción foi máis pronunciada para os produtos perecedoiros frescos destinados a restaurantes e hoteis, e de menor importancia para os produtos conxelados e afumados. E como consecuencia da redución do volume de vendas e dos prezos, tamén se agardaba que o volume de negocio e os ingresos totais diminuísen o 18% e o 15%, respectivamente.
AUMENTO DOS CUSTOS
Os tres grupos consultados indicaron tamén, de media, que os custos foron aumentando e agardaban que aumentasen a un ritmo inferior á diminución dos ingresos. As organizacións industriais esperan o maior aumento, do 9%, mentres que as empresas e os expertos prevían un aumento do 6% e do 7%, respectivamente. De media, o aumento previsto dos custos totais foi do 7%.
Unha das principais contribucións ao aumento de custos deriva do uso extra de materia prima. Por exemplo, unha compra adicional de penso para manter o stock de peixe cando se mantén durante máis tempo nos sistemas de cultivo até que haxa oportunidade de vender o produto. Ademais, o período de produción máis longo tamén afecta o custo da enerxía, reparación e mantemento. De media, os enquisados agardaban que estes tres elementos de custo aumentasen un 5% cada un.
A acuicultura no mar presentou os menores descensos en vendas e prezos, segundo os enquisados, levando tamén a unha facturación e ingresos menos negativos en comparación cos outros sectores acuícolas
Por parte das organizacións industriais, esperaban que o aumento dos custos para o período prolongado de produción se axustase mediante unha redución do número de empregados e do custo dos salarios. En contraste con isto, as empresas e os expertos consideraron que o período de produción prolongado aumentou a necesidade de utilizar máis man de obra, o que á súa vez tamén aumentou o custo dos salarios.
POR SECTORES
Os enquisados representaban os seguintes sectores de acuicultura: mariño, coa explotación de robaliza dourada e salmón; mariscos, coa explotación de mexillóns e ostras; e auga doce, incluíndo troitas e carpas. Destres tres sectores, o do marisqueo foi o que sufriu os impactos negativos máis fortes sobre as fontes de ingresos, ao presentar unha diminución do volume de vendas do 19%, sempre segundo os enquisados. Pola contra, o sector marisqueiro parece que foi o menos afectado polo aumento dos custos, o cal se pode explicar polo feito de que “o custo adicional de deixar o marisco na auga un pouco máis de tempo non require cantidades adicionais de penso, pero está máis relacionado co gasto enerxético adicional cando se necesitan máis reparacións e mantemento nun período prolongado de produción”.
O segmento mariño presentou os menores descensos en volume de vendas e nos prezos, segundo os enquisados, levando tamén a unha facturación e ingresos menos negativos en comparación cos outros sectores. Isto explícase polo feito de que na acuicultura no mar operan “empresas máis grandes” que “producen principalmente salmón, robaliza e dourada”, das que se collen “volumes relativamente altos de peixe que están dirixidos principalmente a cadeas de supermercados con contratos fixos, e teñen maior capacidade para atender diferentes cadeas de subministración”, explican os investigadores, que cren que se trata do sector acuícola “menos afectado polas crises”. Así, “o impacto do aumento dos custos é relativamente baixo, o que pode ser un indicio de que as empresas máis grandes teñen mellores oportunidades para xestionar as flutuacións do mercado”, engaden.
A baixada dos prezos foi maior na acuicultura de auga doce, “o que pode ser un efecto da dependencia das canles de mercado locais"
En canto á magnitude dos impactos no sector acuícola de auga doce, “sitúase na metade dos outros dous no que se refire ao volume de vendas, o que pode reflectir que as explotacións de auga doce son capaces de aprazar a colleita ata que poidan vender o peixe”, comentan. Ademais, “os parámetros de ingresos da acuicultura de auga doce teñen case o mesmo impacto que o marisqueo, o que pode reflectir que en ambos os casos a maioría dos acuicultores son relativamente pequenos e dependen de canles de distribución máis pequenas e tamén de mercados e restaurantes locais para vender o seu produto”, explican.
A baixada dos prezos semella que foi maior na acuicultura de auga doce que nos outros dous sectores, “o que pode ser un efecto da dependencia das canles de mercado locais nunha situación na que a oferta aumenta en comparación coa demanda”, argúen os investigadores, que engaden: “Tamén parece máis caro para as explotacións de auga doce manter a produción ou aprazar a produción, xa que teñen que alimentar os peixes (principalmente troitas); ademais, as empresas relativamente pequenas do sector da auga doce tamén teñen oportunidades limitadas para xestionar as flutuacións do mercado”.
PROBLEMAS MÁIS IMPORTANTES
Entre os problemas máis importantes que influíron negativamente nas vendas do sector acuícola durante a pandemia, os enquisados sinalaron, por esta orde de importancia, a menor venda nos mercados debido á menor demanda, especialmente de hoteis e restaurantes; a perda de clientes clave como escolas ou mercados tradicionais de alimentación; a perda de mercados por ausencia de turistas; a perda de mercados internacionais e, finalmente, a perda de compradores (intermediarios).
“Todas estas perturbacións derivadas dos efectos do confinamento e do peche das canles de comercialización provocaron unha baixada xeral dos prezos dos produtos da acuicultura”, comentan os autores do estudo.
OS DATOS REAIS DO MERCADO
O sorprendente deste estudo é que a percepción dalgúns dos actores que operan no sector da acuicultura contrasta cos datos reais do mercado, que apuntan a unha importante capacidade de resistencia do sector á crise.
Os investigadores compararon as respostas das enquisas cos datos oficiais de volumes de produción e prezos, aínda que neste caso, referidos a dous países, España e Dinamarca, para o período 2016-2020, para investigar se se pode detectar algún efecto da pandemia de covid-19 nos datos de 2020. “Isto fíxose para tentar validar a avaliación rápida derivada dos resultados da enquisa para algúns Estados membros representativos da UE nos que os datos se puxeron a disposición do público”, explican os responsables do estudo.
En 2020 produciuse unha caída na produción de robaliza e dourada de acuicultura en España. Para a dourada, a máis afectada, foi de preto do 50%. “A explicación deste descenso é que a principios de 2020 un temporal golpeou os produtores, que provocou fugados, aumento da mortalidade e danos físicos ás estruturas produtivas que causou perdas produtivas e económicas. A decisión de producir xa se tomara en 2018/2019 e, polo tanto, o descenso probablemente non foi unha consecuencia da covid-19”, expoñen os investigadores.
A realidade é que os datos de produción de Dinamarca e España indican “impactos moderados ou nulos da covid-19” no sector acuícola, segundo estes expertos
Neste sentido, recordan que “a produción de dorada e robaliza na UE seguiu unha tendencia crecente desde 2012, sendo a robaliza a principal especie producida”. “No caso de España”, continúan, “é habitual que cando a produción dunha das dúas especies aumenta, a outra diminúe, xa que son producidas polas mesmas empresas, que adoitan decidir sementar máis ou menos alevíns dunha especie, dependendo do mercado e expectativas de prezos a medio prazo; A longo prazo, mentres a robaliza producida en España seguiu crecendo, a produción de dourada seguiu unha tendencia á baixa ata 2019, ano no que a produción foi a metade da robaliza”, contextualizan.
Para estes expertos, “a evolución dos mercados da dourada e da robaliza en España parece apoiar o argumento de que a covid-19 non foi a causa da caída da produción en 2020”. Así, destacan que en 2020 se produciu un aumento do consumo doméstico de ambas especies en España de máis de 20%. Malia a caída do consumo extradoméstico, o consumo estimado no mercado español creceu en ambas as especies durante 2020, un 6% en dourada e un 1% na robaliza, respectivamente, segundo estimacións dos produtores. E malia a caída da produción interna, apuntan que “o aumento da demanda foi atendido cun aumento das importacións, o que pode explicar en parte a estabilidade dos prezos”.
De feito, recordan que os prezos das dúas especies mantivéronse estables entre 2016 e 2020. Con todo, matizan, “aínda que os prezos fóra da explotación mantivéronse estables, observáronse lixeiros incrementos no prezo final que pagan os consumidores no comercio polo miúdo”.
En canto ao atún vermello e o rodaballo, son dúas especies de alto valor en España, onde a produción de atún vermello aumentou un 50% entre 2016 e 2020, mentres que a de rodaballo se mantivo estable arredor das 8.000 toneladas. Ademais, o prezo do atún vermello mantívose estable, aínda que aumentaron os volumes producidos. E o prezo do rodaballo diminuíu un 16 % entre 2019 e 2020.
“A explicación a isto pode ser que o rodaballo de cultivo español se comercializa a través de varias canles, pero fundamentalmente a través de restaurantes e hoteis como produto prémium. É por iso que, aínda que o consumo de rodaballo doméstico creceu un 50% durante 2020, os produtores de rodaballo tiveron dificultades para comercializar o seu produto, xa que os restaurantes pecharon polo bloqueo. Parte do peixe que non se puido vender fresco durante o bloqueo foi conxelado e despois exportado. Ademais, os produtores de rodaballo desprazaron as súas vendas cara ao sector de venda polo miúdo, onde unha parte importante da produción de rodaballo aínda se comercializa tamén despois da recuperación dos restaurantes e o turismo. Así, o prezo puido verse afectado, aínda que se atoparon outros puntos de venda”, detallan os investigadores.
Con isto, argúen que “a evolución dos mercados da dourada e da robaliza en España parece apoiar o argumento de que a covid-19 non foi a causa da caída da produción en 2020”. Para apoiar esa afirmación, lembran que en 2020 se produciu un aumento do consumo doméstico de ambas especies en España de máis do 20%. A pesar da caída do consumo extradoméstico, o consumo estimado no mercado español creceu en ambas as especies durante 2020 un 6% en dourada e un 1% na robaliza, respectivamente, segundo estimacións dos produtores.
“A pesar da caída da produción interna, o aumento da demanda foi atendido cun aumento das importacións, o que pode explicar en parte a estabilidade dos prezos. Os prezos das dúas especies mantivéronse estables nos cinco anos. Aínda que os prezos fóra da explotación se mantiveron estables, observáronse lixeiros incrementos no prezo final que pagan os consumidores no comercio polo miúdo”, explican.
O sector da acuicultura de auga doce está dominado por dúas especies, troita e carpa. A troita é a máis importante en volume e valor, e é a máis comercializada das dúas. Dinamarca é o segundo e España é o cuarto produtor de troita.
Tanto para Dinamarca como para España, o volume de produción e o prezo mantivéronse estables de 2017 a 2020, confirmándose que “non houbo un efecto da pandemia nestes datos”, segundo os autores do estudo.
"As entrevistas poden dar unha imaxe un pouco máis negativa que os datos reais para aqueles sectores nos que se dispón de datos”
A produción marisqueira da UE está composta principalmente por varias especies de mexillóns, ostras e ameixas. A figura 10, mostra a evolución en volume e prezos do mexillón do Mediterráneo producido en España e do mexillón azul producido en Dinamarca.
En canto á produción marisqueira, destacan que “España é, con diferenza, o maior produtor de mexillón mediterráneo”, con Galicia como principal produtor dun produto que “ten dous destinos principais, comercializado en fresco para o consumidor final a través de supermercados e restaurantes, e como materia prima para a industria conserveira, situada tamén nas mesmas zonas de Galicia”.
Os datos indican que o volume de produción de mexillón alcanzou o seu máximo en 2018 e, desde entón, descendeu ata o mesmo nivel que en 2016. Os expertos sinalan que unha das principais razóns da diminución da produción en 2019 foi a maior incidencia das mareas vermellas, e o peche das zonas de bateas de mexillón durante máis días. En canto a 2020, comentan que “ademais dos episodios de marea vermella, a redución da produción tamén estivo relacionada co peche de restaurantes e coa diminución das exportacións a países como Francia e Italia”. Con todo, o prezo mantívose constante entre 2016 e 2020.
No caso de Dinamarca, houbo unha lixeira diminución do volume e do prezo de mexillón azul entre 2019 e 2020. “Non obstante, cunha perspectiva máis longa, o volume é superior ao producido entre 2016 e 2018 e o prezo é superior ao de finais de 2018”, detallan estes expertos, que cren que “a flutuación do prezo e do volume pode explicarse por outros factores que non sexan covid-19.
CONTRADICIÓNS
En definitiva, hai contradicións entre a percepción do sector acuícola sobre o impacto da pandemia de covid-19 e os datos oficiais.
“Os resultados das enquisas indican que, de media, o impacto da covid-19 é negativo no lado dos ingresos, aumentando o custo e polo tanto negativo con respecto ao beneficio. Non obstante, existen variacións significativas entre os enquisados, e para unha serie de enquisados os efectos son os contrarios, é dicir, os ingresos e os beneficios aumentan e os custos baixan. Tamén existe unha alta correlación entre as categorías onde os impactos son máis fortes e máis débiles. Isto suxire que o que é un reto para algunhas empresas ou sectores é en gran medida unha oportunidade para outras. Tamén é interesante notar que os representantes das organizacións industriais indican os maiores impactos. Isto pode non ser demasiado sorprendente, xa que se esperaba que obtivesen apoio público para as industrias”, resumen os investigadores.
Con todo, a realidade é que os datos de produción de Dinamarca e España indican “impactos moderados ou nulos da covid-19”, segundo estes expertos.
“Os impactos máis fortes aparecen nos prezos do rodaballo, unha especie moi dependente dos restaurantes de gama alta. O prezo máis baixo é unha clara indicación de que houbo un custo de oportunidade significativo asociado ao acceso a outras cadeas de subministración, especialmente porque a cantidade tamén baixou moderadamente. O atún vermello ía ben cun lixeiro aumento da cantidade e do prezo, o que indica que os desafíos da cadea de subministración non eran un problema de especies de alto valor. As especies máis grandes, a troita, a robaliza e a dourada, parecen non verse afectadas relativamente pola pandemia. En total, estes datos suxiren que os impactos mixtos suxeridos polas entrevistas son certos e, en todo caso, que as entrevistas poden dar unha imaxe un pouco máis negativa que os datos reais para aqueles sectores nos que se dispón de datos”, rematan.
DATOS DA ACUICULTURA GALEGA
Os datos oficiais da acuicultura galega apuntan a que, entre os anos 2007 e 2021, o 2020 foi o oitavo mellor ano en volume de produto, con 243.399,6 toneladas, non moi lonxe das 262.997,8 de 2021 e as 268.132,1 de 2019
En canto ao valor da produción, acontece practicamente o mesmo, situándose 2020 na media histórica, sendo o sétimo ano con maior facturación, con algo máis de 177 millóns de euros, sendo 2021 o ano con maior volume de negocio, cuns 233 millóns de euros, malia que foi o quinto ano con maior volumen de produción.
|
|
