Así era o "activista" Fernández del Riego, o "inventor" do 17 de maio

"Fernández del Riego, ademais de erudito, era tamén un activista da cultura galega no mellor sentido da palabra e, por tanto, se hai alguén que merece ser protagonista do Día dás Letras Galegas é el", afirma o filólogo e ex presidente da Real Academia Galega, Xesús Alonso Montero, sobre o homenaxeado deste 17 de maio. "Se estivese agora en algures, estaría 'aturuxando', cantando", di o que foi amigo persoal de Del Riego nunha entrevista a Europa Press.

Coincide a xornalista e escritora Rosa Aneiros, que tamén gozou dunha estreita relación co homenaxeado. "Estaría feliz porque lle encantaba ser querido, estar rodeado de xente. Sobre todo, creo que se emocionaría con todo o que se fai nos colexios". Tanto Alonso Montero (1928) como Aneiros (1976), a pesar da diferenza xeracional e de exercicio cultural, atoparon en Del Riego unha fonte de inspiración e un nexo que exerceu de ponte entre xeracións, "unha ponte que el non deixaba de percorrer".

"Non estaba do outro lado dicíndoche 'xa fixen o que tiña que facer', non. 'Estou no medio desa ponte contigo. Imos os dous xuntos cara adiante porque eu formo parte, mentres viva, disto", lembra Aneiros, que non deixa de insistir na "ilusión e optimismo de Del Riego polo futuro".

"Tiña moitísimo respecto polos mozos e polos seus proxectos. Eu creo que por iso se fixo querer tanto. Viamos a alguén que concentraba todo o noso pasado pero tamén cunhas tremendas ganas de vivir, con optimismo. E iso era o máis bonito del", continúa.

GALAXIA E A CENSURA

A un home "humilde e nada pretencioso", a pesar da erudición que lle rodeaba e a pesar de formar parte dos grandes fitos da cultura galega. Iso atopou Aneiros cando en 2007 tratou a Del Riego tras gañar o premio xornalístico homónimo concedido por Afundación e que, anos antes, a principios dos 50, atopou durante unhas vacacións tamén Xesús Alonso Montero, por aquel entón estudante de Filoloxía na Universidade de Madrid.

"Teño compartido moitos faladoiros con Del Riego. Daquela xeración, era o interlocutor idóneo, máis ameno e máis atractivo porque era un home ao que lle gustaba a boa mesa, ao que lle gustaba falar do que fose, de fútbol incluso (era socio do Celta); cousas nas que outros intelectuais, digamos máis puros, non entraban". "Recordo en Trasalba, despois de comer, Del Riego sempre cantaba unha canción que se fixo clásica, 'A miña burriña'. Nunca lle ouvín cantar unha canción a Ramón Piñeiro nin a Xaime Illa Couto", comenta Alonso Montero.

Xunto a estes últimos, Fernández del Riego fundou, en 1950, Galaxia, a editorial que puxo os cimentos da "recuperación cultural de Galicia na posguerra". "Lembro ver a Del Riego facendo paquetes cos libros impresos, que logo ao día seguinte el mesmo levaba ás librarías. Moitas non os expuñan nos seus escaparates, xa non porque tivesen unha actitude, digamos, fascista, senón porque entendían que un libro en galego non tiña interese", apunta Montero.

Rememora que grazas a Del Riego e o seu traballo, o que foi presidente da Real Academia Galega, leu por primeira vez poemas de Otero Pedrayo ou de Florencio Delgado Gurriarán e Luís Seoane, exiliados, "que facían un tipo de poesía social que non estaba permitida en España". "Para que esas antoloxías publicásense en España, coa censura que había en Madrid, había que andar con coidado", apunta.

Relata o sociolingüista que Del Riego, xunto a Emilio Álvarez Blázquez, convenceu a Ferreiro para recoller algúns poemas que o de Celanova tiña dispersos e mesmo inéditos.

Algo máis dunha década despois da súa primeira edición, en 1973, o poemario do autor celanovés chegou ás mans da escritora Marilar Aleixandre (por aquel entón aínda na súa Madrid natal) grazas a uns amigos de Vigo. Meses despois, Aleixandre chegaría a Galicia para tomar posesión da súa praza como profesora e "tería a sorte de caer nunha familia" --a do seu compañeiro-- que falaba en galego e "facer unha inmersión total". Como docente viviría algunhas das Letras Galegas máis especiais. Rosa Aneiros tamén lembra con agarimo as celebracións escolares, "día de festa, de preparar festivais, de alegría".

LETRAS GALEGAS, "O INVENTO MÁIS EFICAZ"

Nesta ocasión, coinciden os entrevistados, coa homenaxe a Del Riego, creador da efeméride, "non é só o ano Del Riego, tamén o é un pouco o das Letras Galegas en si" --que cumpren ademais 60 anos--. "Nunca se inventou algo que fose tan eficaz, tan frutífero para a causa da cultura galega", afirma Xesús Alonso Montero que, sendo testemuña de todas e cada unha das edicións, considera que o impacto non deixou de crecer.

A festividade vive unha das súas mellores épocas, concordan, como o fai a produción cultural en galego en todos os ámbitos, situando a Galicia "na vangarda" e sen nada que "envexar" a outras nacións de referencia. O problema, apuntan, chega á hora de penetrar no mercado. "A situación da lingua non axuda", comenta Aneiros.

"SEDUCIR E CONVENCER" PARA ATRAER FALANTES

"Ás veces a xente sorpréndese de que escriba en galego. Con todo, tamén escribo en inglés e diso ninguén o fai", chancea Aleixandre. "Agora mesmo podemos dicir que practicamente toda a poboación é competente en castelán e galego. Outra cousa é que se fale como primeira lingua e que se transmita. Segue habendo unha representación social de que o galego é menos útil. E iso é moi difícil de cambiar", reflexiona.

Tamén nesta liña exprésase Alonso Montero cando asegura que "o idioma só vai ter futuro se as clases altas, instruídas e acomodadas fano seu de forma natural". Aneiros tampouco ve unha solución "fácil", dado que non é tanto "un problema de competencia; é máis unha cuestión de autoestima". "Moi pouca xente se pronuncia contra o galego. Todo o mundo respéctao, deféndeo como lingua propia, pero a xente non dá o paso de falalo. E para dalo non serve de nada o derrotismo", argumenta.

Confésase "farta" dese tipo de discursos que pon a responsabilidade de salvar unha lingua "nos ombreiros dos máis novos". "Non é unha responsabilidade individual, senón colectiva, e debe ser unha responsabilidade alegre", defende. As dúas escritoras avogan por "seducir", por "convencer" á xente de que o galego "é un tesouro, que é unha fortuna ter dúas linguas".