A Festa dos Fachós; ritos celtas purificadores e costumes campesiños
A alcaldesa de Castro Caldelas, Sara Inés Vega, presume este ano, máis que nunca, da súa Festa dos Fachós. Camiño de ser ‘Festa de Interese Turístico de Galicia’ presenta este ano grandes novidades tal e como conta nesta entrevista.
Por X.M. Fernández | Castro Caldelas | 16/01/2018 | Actualizada ás 21:00
Castro Caldelas presume de festa. Da súa Festa dos Fachós que ten lugar o 19 de xaneiro e que cada ano convoca a máis xente atraída pola historia que hai detrás dela, pola espectacularidade dos fachós ardendo e polo ambiente que se crea esa noite.
Este venres, entre lusco e fusco, e tras o estourido dun foguete, unha procesión de fachós prendidos, un gran fachón de varios metros de lonxitude e outros individuais, percorren as principais rúas de Castro Caldelas ata chegar á antiga igrexa parroquial de San Sebastián e Santa Isabel. Nese intre tocan as campás e xúntase toda a comitiva. No atrio da igrexa unha gran fogueira recibe aos participantes que depositan alí os restos dos fachós e prepáranse para a festa rachada e a degustación de chourizos asados da zona, viño da Ribeira Sacra e queimada. A festa non remata ata que morre o lume.
Sara Inés Vega, alcaldesa de Castro Caldelas, vive como unha veciña máis “os fachós” participando activamente e facendo o posible por consolidar ano tras ano esta tradición. Comentamos con ela algún detalles desta enxebre celebración.
A festa faise sempre o 19 de xaneiro, caia luns ou sábado, verdade?
Exacto. O 19 é o día propio e non se cambia, sempre se celebra na véspera de San Sebastián sendo o día 20 festa local na vila.
Como evolucionou esta celebración?
Hai documentación escrita sobre a mesma que data do ano 1.750 co cal xa te podes imaxinar se vén de lonxe. Antigamente era unha celebración espontánea na que participaban os veciños das diferentes aldeas do lugar e na procesión aproveitaban incluso para competir “sanamente” a ver quen levaba os fachós máis grandes. Dende hai uns 20 ou 22 anos o Concello tomou as rendas da celebración porque comezou a escasear a palla, material imprescindible para elaborar os fachós. Deste xeito, e para garantir a continuidade do festexo, encargouse a dúas familias o traballo de sementar centeo, coidalo e posteriormente mallalo para poder ter a palla necesaria.
Respecto ás orixes, cal é o xermolo desta tradición?
Hai varias teorías sobre a súa orixe. O caldelao Vicente Risco, por exemplo, relaciona a festa cos ritos celtas de culto ao sol, cando este desaparece préndense os fachós para volver ter a luz e o calor do astro rei… Outra teoría sinala que non é mais que unha expresión de liberación da xente, sobre todo nesta época do ano cando xa remataron as labouras agrícolas, as colleitas están recollidas e a matanza feita. Chegados a este punto, pois, o traballo no campo permíte unha certa relaxación e hai que celebralo pedindo tamén que o ano que comeza sexa bo.
Outra hipótese apunta ao século XVIII cando unha peste de cólera asolou a comarca caldelá e os veciños mobilizáronse pregándolle a San Sebastián que intercederá e rematara coa enfermidade. Daquela fixeron unha gran procesión con fogueira final para a ocasión e certamente a peste atallouse, quizais polo poder purificador e desinfectante do lume, co cal quedou no imaxinario popular ese sentimento de débeda co valedor San Sebastián.
Que novidades tedes este ano?
Como temos tramitada a solicitude de “Festa de Interese Turístico de Galicia” e o noso concello foi escollido recentemente como un dos máis fermosos de España pola “Asociación de Los Pueblos más bonitos de España” consideramos oportuno facer algo máis, complementar o programa habitual. Este ano Andrea Pousa e o Bruxo Queiman e coa participación de Rubén Riós ofrecerán un espectáculo exclusivo que porá en valor con artes escénicas espectaculares a historia de Castro Caldelas, os fachós e o lume en xeral.
A maiores do anterior tamén se gravarán un vídeo promocional da celebración, con alta tecnoloxía e drons e o Grupo Milson‘S aproveitará tamén a ocasión para gravar escenas dun videoclip. Na ambientación musical participarán grupos musicais da zona: Airiños de Caldelas, Banda de Gaitas Os Trabazos e Folión O Irrio.
Está garantido o relevo xeracional nesta festa?
Por suposto que si. A elaboración dos fachós vai pasando de vellos a novos co cal o relevo estase levando ben. Os caldelaos vivimos moi intensamente as tradicións, e nesta están sempre moi implicados os máis novos.
O famoso “Gran Fachón” é cada ano foco de atención?
Si, claro. Resulta moi espectacular ver un fachón que serpentea as rúas de Castro Caldelas e que ten pasado dos 35 metros de lonxitude. Este tipo de retos fai que cada ano os participantes queiran superarse e ser carretadores do impresionante fachón que encabeza a procesión.
Que incidencia ten a “Festa dos Fachóns” para a economía local?
Pois máis da que se poida imaxinar. Aínda que sexa unha celebración de tarde noite moita xente ven e consume nos establecementos da vila. E este ano máis se cabe pois caendo a venres hai xa moitas reservas hostaleiras de cara a aproveitar a fin de semana. E outro detalle, dende que o Concello se fai cargo da organización e ofrece os chourizos asados aos visitantes xa se crearon dúas empresas de elaboración de embutidos. Evidentemente, os chourizos que se ofrecen na festa son caldelaos, asados con leña de carballo, e o viño da Ribeira Sacra servido en cuncas de barro tras unha iniciativa dos rapaces da vila ao Concello na que propuxeron eliminar os vasos de plástico da festa hai dous anos.
