Ana e Liliana, o relato de quen sobrevive sen papeis en Galicia: "Estamos anuladas como persoas"

Liliana ten 35 anos e naceu en Lima, Perú. A vida alí é complexa. "O sistema económico chegou ao tope, ao bordo de colapsar. Hai moita violencia, roubo, delincuencia... Chegaron a ameazarme de morte e sentinme moi amedrentada, así que practicamente saín espantada do país", relata. Foi así como pediu préstamos a persoas da súa contorna e mercou un billete de avión destino Madrid. Recén chegada á cidade, hai poucos meses, comunicáronlle que iniciar os trámites para solicitar asilo era inviable polo colapso derivado da emerxencia ucraína, así que a súa seguinte parada foi Ferrol.

Aquí, en Galicia, conseguiu unha primeira cita na administración, pero ata decembro non pode continuar o proceso de regularización. "Estou sen papeis, sen poder facer absolutamente nada. Teño que sobrevivir sen poder traballar, nin estudar, nin construir o meu propio medio de vida". Por diante agárdalle, como mínimo, ano e medio ata que poida conseguir a documentación que a saque do desamparo institucional. Un ano e medio "á espera de que o sistema nos brinde a opción de ternos en conta".

Ana, outra muller migrante de 46 anos, leva aquí máis tempo que Liliana pero tampouco conseguiu saír aínda da espiral da irregularidade. Chegou no 2018 dende Colombia dicíndose turista para darlle aos seus fillos "un futuro mellor". A súa voz québrase cando relata os motivos polos que abandonou o país: ela sobreviviu un secuestro de cinco anos cando era moza, e só fuxir a outro lugar podería poñela sobre seguro. Aquí pediu asilo político, pero foille denegado. Os seus días consómense nunha casa na que traballa arreo como interna mentres fai xogos malabares para custear as necesidades máis básicas dela, dos seus tres fillos e do seu marido.

PERSOAS ANULADAS

Para o sistema, Ana e Liliana son "inexistentes", non teñen nome e séntense "anuladas" como persoas, pero a realidade destas dúas mulleres migrantes en situación irregular existe por miles en Galicia. En concreto, segundo datos do Sergas no 2021, son un total de 12.623 persoas as que viven na clandestinidade administrativa. En moitos casos, fuxen dos seus países de orixe na procura dun futuro libre de violencias e precariedade, mais baten aquí coa "desidia" dun Estado que as deixa desamparadas, nun limbo burocrático no que as únicas posibilidades de vida se agochan na economía somerxida e na vivenda precaria.

Moitas destas historias corresponden co perfil de Ana e Liliana. E é que á contra do establecido no imaxinario colectivo - que os 'sen papeis' son, maioritariamente, mozos subsaharianos que chegan en pateira ou saltan valados con coitelas -, o rostro máis común da irregularidade compóñeno mulleres, sobre todo colombianas, venezolanas ou hondureñas, que baixan dun avión e entran como turistas. A vía que moitas collen para acceder aos papeis é a do arraigo social, pero os requisitos son "inasequibles", tal e como explicaba Soledad Lucero, da asociación Movilidad Humana, nestroutra reportaxe. 

VIVIR NA CLANDESTINIDADE ADMINISTRATIVA

Os dereitos básicos que calquera persoa con nacionalidade española dá por sentados, sen que nunca cuestionara que podería non telos, convértense nun obxectivo de difícil alcance para as persoas migrantes. A Liliana o banco impídelle abrir unha conta ou realizar calquera tipo de transacción, tampouco pode homologar a súa titulación en Ciencias Políticas, nin pagar a luz e a auga do lugar no que vive canda a outras persoas na súa mesma situación. Sen NIE tamén o ten difícil na sanidade pública. "É moi frustrante. Non sabes como sacar adiante o día a día. Eu traballaría de calquera cousa. Posme a limpar e sería feliz de gañar un euro. Traballar é gratificante e dignificador", exprésase.

Ana recoñécese preocupada porque lle gustaría que unha das súas fillas estudiase este ano e que o seu fillo puidese graduarse. "Estudou enxeñería civil pero non pode facer nada. Pasáronlle moitas oportunidades por diante que tivo que rexeitar", denuncia. Só a súa filla menor, de 14 anos, ten dereito a educación, mais Ana non pode solicitar ningunha axuda para sufragar os custos. "Sae todo do meu peto", explica. E ata a alimentación coxea: "Antes axudábanme cun reparto de comida ao mes que me aliviaba, pero hai oito meses que mo suspenderon e chegamos a duras penas". Ana soña con esa regularización administrativa coa que, sabe, "todo será mellor". "Estar irregular péchache todas as portas. Eu sentiríame millonaria neste país se puidera un día ter unha casiña humilde onde meterme cos meus fillos".

LIDAR CO RACISMO

A pesar das dificultades, tanto Ana como Liliana coinciden en sentirse "agradecidas" a toda esa xente coa que se cruzaron no camiño e que lles botaron unha man. Con todo, ao desamparo institucional adoita sumarse a dureza de bater con actitudes discriminatorias e racistas que sofren pola súa condición de mulleres migrantes e racializadas. "Vimos deixándoo todo atrás. Como persoa chegas asustada e destruída, pero é pouca a xente e as organizacións con calidade humana para acompañarte e darche soporte emocional", relata Liliana.

Ela nota que en moitos espazos a miran de xeito despectivo. "Como dicindo: 'xa estás aquí'. Moitas veces cunha soa mirada dinche moitísimas cousas", sinala. Tamén Ana ten recibido comentarios racistas e nalgunha casa na que traballou mesmo lle racionaban a comida. No colexio, ninguén quería ser amiga da súa filla. "Chegou a dicirme que non quería volver, pero eu sempre lle expliquei que nada do que nos digan debe paralizarnos. Son barreiras que nos poñen no camiño, pero hai que ser perseverantes", explica Ana. E niso é a mellor. A súa é unha historia de dificultades, pero tamén de moita fortaleza. "Hai que seguir adiante e romper todas as barreiras".

Elas viven a diario o "limitante" que é non ter papeis. E tamén o medo e a incerteza de non saber se van ser expulsadas de novo ao país do que fuxiron. Contra estas situacións, o movemento estatal 'Regularización ya' está inmerso nunha campaña de recollida de firmas para conseguir a regularización extraordinaria de máis de 500.000 persoas en situación irregular en todo o Estado. "Só procuramos outra calidade de vida. Queremos poder achegar moito máis a este país que nos está acollendo", relatan. "E coma nós, miles de migrantes por aquí". Porque á fin, só piden vivir con dignidade.