‘Fulión’ e ‘Fuliada’ nun dos entroidos tradicionais mellor conservados de Galicia

Dende un mes antes do martes de entroido aquí a xente “anda ao fulión". O fulión é  unha representación de veciños e veciñas equipados con bombos, cornas, aixadas e gadañas que, acompañados das mázcaras, visitan as parroquias da contorna para animar o ambiente e pasalo ben. Están organizados de forma espontánea pola xente das aldeas e o Concello non intervén.

O martes de entroido, 13 de febreiro, é o día no que coincidirán todos os fulións que hai no concello convocados por este para facer un pasarrúas pola vila e despois reunirse nun xantar popular. Para coñecer algún detalle máis desta ancestral celebración falamos con Dani Domínguez, coñecido como “Tariro”, mázcara no fulión da “Mourela para acá”.

Que caracteriza o “fulión”?

Primeiro de todo que non se debe dicir “folión”, aquí foi e será sempre “fulión”. Destaca por ser un encontro festeiro, espontáneo e anárquico de xente para visitar aos veciños e veciñas. Espontáneo por non programado e polas visitas sorpresa e anárquico porque non temos director de grupo nin se ensaian ritmos cousa que empezan a facer noutros lugares.

Quen o conforma?

Principalmente un grupo de xente equipada con bombos, cornas, apeiros de labranza como aixadas e gadañas e as mázcaras. A maiores, xente que se une para acompañalos, nalgúns fulións súmanse gaiteiros e gaiteiras podendo aparecer tamén o “oso e o domador”, o “toro e o toureiro” e o “paiaso”.

E como se fai logo para poder coincidir con algún?

Pois preguntar pola zona, se tes sorte e alguén te avisa dalgún, perfecto. O normal é que se fagan venres e sábados dentro do ciclo do entroido porque é cando a xente ten máis tempo.

Fálanos da vestimenta da “mázcara”.

A mázcara é a protagonista. Na cabeza leva un pucho ou mitra, polo xeral de forma cónica, con aramios revestidos de cintas ou papeis de cores que a fan moi vistosa. Historicamente sempre levaron careta que se facía con cartóns e incluso coa pel dalgún bombo cando rachaba. Actualmente hai mázcaras que a levan e mázcaras que non, quizais por comodidade se foi perdendo. Na parte de arriba do corpo leva camisa branca con algunhas cintas de cores e mantón de cor vermello ou negro atravesado dende o ombreiro esquerdo ata a cintura. Os vell@s chamábanlle “mantón cubano” ou “mantón de flores” porque posiblemente os traían de Cuba e eran moi vistosos. Na cintura vai o cinto de chocallas que eran as campás que levaban as ovellas e cabras. Daquela quitábanselle aos animais no tempo de fulión e o badalo era de corno de vaca. Na parte de abaixo calzón branco e pantalón branco con puntillas sendo opcional levar por enriba do anterior a coñecida como braga. Nos pes levánse botas negras e polainas de coiro, coñecidas estas últimas como “legues”, que van do nocello ao xeonllo. E como complemento que forma parte do traxe da mázcara está o caxato.

As mázcaras poden ser homes ou mulleres, verdade?

Si, antigamente era cousa de homes pero hoxe en día todo o mundo sen distinción pode ser mázcara.

O baile das mázcaras ten o seu aquel, verdade?

É unha das súas características máis representativa. Cónstame que Rafael Quintía, membro fundador e presidente da Sociedade Antropolóxica Galega (SAGA), dixo da mázcara que é quizais a única que baila sobre o seu propio eixe.

Os vellos din que as boas mázcaras “bailan no cu dunha tega” (a tega é unha medida de grau). Hai xente que pensa que só bailan algunhas mázcaras, isto non é así, bailan todas, o que pasa é que se van turnando para non cansarse. Bailan ao ritmo dos bombos xirando a ambos lados mentres fan soar as chocallas levantando lixeiramente os brazos e o caxato en posición vertical.

Fulión e Fuliada, que é cada cousa?

A fuliada é todo en xeral pero para entendernos o fulión é o que comentamos, o encontro espontáneo e a visita ás parroquias e a fuliada é cando o fulión remata nalgunha aira onde se representan pezas teatrais satíricas e coplas referidas aos parroquianos e parroquianas: anécdotas, conflitos de parella, defectos dalgúns veciños, etc. Nestas fuliadas adoitan aparecer personaxes que hai anos que se están a recuperar como o “oso e o domador”, o “touro e o toureiro” e “o paiaso”. O oso frégase á xente e o touro envístea mentres que domador e toureiro encárganse de acougalos; o paiaso vén a ser o peculiar director da fuliada. A diferenza dos fulións, as fuliadas si están organizadas e pódense anunciar con tempo.

Seica hai un ritual para empezar, cal é?

Antigamente para facer o fulión e a fuliada era necesario o permiso da Garda Civil e do cura da parroquia. E agora, algo que se mantén aínda da tradición é pedir permiso ao chegar ás aldeas. Na entrada do lugar, o fulión ten que pedir permiso aos veciños e veciñas, permiso que se pide en verso e que ten que ser concedido tamén en verso para poder entrar e facer a festa. Xa dentro, o son da corna manda empezar o fulión (a corna é unha trompeta de metal que usaban os pastores para comunicarse e dar saída aos rabaños). Despois, música e danza de mázcaras polas rúas do lugar. Os veciños e veciñas ofrecen comida e bebida aos presentes, do mellor que teñan na casa nese momento.

Aínda que non é o normal, no programa do concello infórmase dalgún fulión e fuliadas que se poden ver no mes de febreiro.