Aceleradores da sexta extinción masiva en Galicia: monocultivos, herbicidas e presión humana

Factores como a extensión de monocultivos, o uso de herbicidas, a propagación de especies invasoras e a presión humana son algúns dos que máis afectan en Galicia no marco da sexta extinción masiva, segundo varios especialistas.

A acción do home eleva así o risco de extinción de 74 especies ameazadas en Galicia e pon a outras nunha situación de declive, advirten estes expertos, que apuntan aos principais problemas da comunidade galega por mor da publicación do informe sobre biodiversidade da plataforma intergobernamental que sitúa en 1 millón as poboacións en perigo de desaparición nos próximos 50 anos en todo o mundo.

Das 74 especies en risco de extinción na comunidade galega, só tres contan cun plan de recuperación: o galápago europeo (unha especie de tartaruga á que lle afecta a degradación das ribeiras, por exemplo a do río Louro), o escribano palustre (unha ave paseriforme impactado polo abandono de prácticas agrícolas tradicionais) e o oso pardo (este último plan, caducado e pendente de actualización desde fai seis anos).

Mentres, das 130 especies consideradas vulnerables en Galicia, unicamente existe un plan de conservación, o do pitiño de mar. Un decreto da Xunta de 2007 regula o catálogo galego de especies ameazadas, que distingue entre perigo de extinción e vulnerabilidade: para as primeiras contempla a elaboración de plans de recuperación e para as segundas, de conservación.

Con todo, só están listos tres no primeiro caso (un deles, o do oso, caducado) e un no segundo. A Consellería de Medio Ambiente defende que a xestión de especies ameazadas "non se realiza exclusivamente a través" destes instrumentos, senón que existe "un variado conxunto de ferramentas".

Así, fontes do departamento autonómico consultadas reivindican que están en marcha sistemas de seguimento que tamén "inciden directamente na conservación das especies". E no que respecta ao oso pardo, remiten ao proxecto "que se estende ata decembro" e que considera "clave para continuar avanzando na actualización do devandito plan", o 'Life Oso-Courel'.

"A XUNTA NON FAI OS DEBERES"

"Ao ritmo actual, farían falta catro séculos para contar con todos os plans de recuperación e 14 séculos para os plans de conservación", advirte o investigador do CSIC e presidente da Sociedade Galega de Historia Natural Serafín González. Ao seu xuízo, está claro: "A administración non fai os deberes". Desde que Galicia comezou a traballar neste catálogo, polo menos unha especie desapareceu, a pita do monte, que está "virtualmente extinguido ou extinguido de forma funcional", posto que queda unicamente un individuo.

Outra ave, o sisón, "non está desaparecida pero a punto", despois de perderse por completo a súa poboación en tres do catro provincias galegas. Só queda en Lugo, na comarca da Terra Chá. Pola súa banda, o zarapito real está en grave risco e esta mesma semana propuxo ao Observatorio Galego dá Biodiversidade a incorporación como especie vulnerable da camariña, un subarbusto, solicitude que está "a ser valorada", indican as fontes da consellería.

A actuación do home afecta de varias formas. En primeiro lugar, o presidente da Sociedade Galega de Historia Natural apunta á caza, vinculada á extinción do urogallo e ao declive da perdiz pardilla. A presión humana, sobre todo no litoral e no verán, afecta a plantas e animais como o chorlitejo patinegro nos sistemas dunares. A contaminación de zonas húmidas, a intensificación da agricultura e a gandaría e a perda de prácticas tradicionais son outros elementos que inflúen na biodiversidade.

O "FLUVICIDIO GALEGO"

Mentres, os saltos de auga impostos por empresas de xeración hidroeléctrica "deixan nunha situación pésima á anguía" e "mala" ao salmón (especies que son obxecto de pesca e alimentación), ademais de afectar o mexillón de río. "Debería obrigarse a estas compañías a construír sistemas de remonte. Se cadra se tentas apertar as clavijas a Citroën ameázache con deslocalizarse, pero os encoros non llos poden levar", subliña. Medio Ambiente, pola súa banda, remite á tramitación ambiental á que se someten os proxectos de aproveitamento hidráulico.

"Diría que estamos a presenciar unha extinción a cámara lenta", subliña a profesora do departamento de zooloxía da Universidade de Santiago de Compostela Paz Ondina. O mexillón de río, caracterizado por "unha extraordinaria lonxevidade que lle permite superar os 100 anos", está a ver minguar as súas poboacións coa morte dos exemplares máis vellos dos ríos galegos.

Así, "ata que se complete a desaparición da especie", que precisamente é bioindicadora do estado do ecosistema fluvial: como o canario que portaban os mineiros para detectar as fugas de gas grisú, compara Ondina. E é que esta investigadora fala de "fluvicidio galego" debido a unha "descoordinada xestión das infraestruturas creadas para todo tipo de aproveitamento", que se traduce en verteduras de todo tipo.

A INVASIÓN EXÓTICA

Nunha posición destacada, os expertos sinalan ás especies exóticas invasoras, como eucalipto, herba da pampa e uña de gato. Esta última coloniza sistemas dunares e cantís e é tan agresiva que acaba ata co toxo. "Son unha ameaza clara", subliña Serafín González.

A Xunta asegura que "leva moito avanzado" en canto ás especies exóticas e cita como exemplo a súa "eliminación" de sistemas dunares, dos que tamén suprimiu plantacións de piñeirais na zona de trasduna e implantado "múltiples pasarelas" para o uso "compatible" coa conservación. Neste extremo, tamén entran en escena o visón americano (introducido á peletería), o cangrexo vermello americano e a perca negra (con fins recreativos), así como a tartaruga de Florida, a cotorra arxentina, o porco vietnamita e o mapache (utilizados como mascota).

A CLAVE DOS POLINIZADORES

Pola súa banda, o profesor de bioloxía da Universidade de Vigo Luís Navarro incide no "problema de monocultivos" como o do eucalipto, que leva unha progresiva desertificación e "homoxeneiza o ecosistema", o que supón o seu empobrecimiento e menor resiliencia. Tamén pon o foco no emprego de herbicidas e noutras invasoras como a avespa velutina, polo seu efecto en especies "clave" como son as polinizadoras.

Se desaparecen insectos como estes, que posibilitan a polinización, tamén o farán todas as plantas que requiran deste vector para producir sementes, expón Navarro. Respecto diso, indica que "en Europa xa se identificou un declive de abellóns, que son moi bos polinizadores; desapareceron algunhas especies e hai declive de dispoñibilidade". En Galicia, este proceso dáse debido ao cambio de uso da terra, polos monocultivos e polo herbicida.

En calquera caso, Navarro, contrario a mensaxes catastrofistas, resalta que se está "a tempo de resolver o problema". "A perda de especies non é algo que vaiamos notar nós, pero si os nosos fillos e os nosos netos, por iso está ben saber que aínda se pode facer algo para evitalo", chama a atención. Deste xeito, avisa de que "perdendo especies está a perderse información" incluída nos seus xenes. Xa que "os avances científicos viñeron do seu coñecemento", anima a actuar en consecuencia para "evitar perdela".