A vida ó pé de Meirama: “as vacas tiñan a lingua negra de comer carbón”

“Cando era pequeno pensaba que as pozas do pobo estaban amarelas polo pole das plantas. Co tempo dinme conta de que era veleno”. Juan Manuel Castro (1977) repasa a os seus anos como veciño da Lousa, a pequena poboación que dorme ao pé da central térmica de Meirama. A súa vida discorre parella á da planta da antiga Fenosa como o po de carbón da cheminea baixa co regato do pobo. “Cando eu nacín xa abriran a mina e estaban construíndo a central”, apunta, “hai moitos sitios de Encrobas que nunca cheguei a coñecer”.

O relato de Juan Manuel é o de todos os veciños que, por apego ou por necesidade, renunciaron a abandonar as súas casas coa chegada do “monstro” de formigón, que comezou a operar en 1980. Catro décadas despois, A Lousa é un pobo pantasma cunhas vistas monopolizadas pola torre de refrixeración da central, de 200 metros de altura. María Dolores (1933) aténdenos na súa solaina a escasos pasos da impoñente estrutura, á que resta importancia. “O sol só nolo quita un chisquiño polas mañás”, asegura. “O problema era o po, que se metía nas casas aínda que tiveras todo ben pechado”.

AS NUBES DE PO

Ao longo das últimas décadas os veciños da central tiveron que camiñar un longo vía crucis que o mes pasado deu á súa fin co cese da térmica, propiciado pola nova regulación da UE. “Foi un sinvivir”, resume Juan Manuel, que tamén recorda como o po desprendido do carbón -almacenado nun nave sen paredes a escasos pasos do pobo- chegaba ás casas. “Era tan fino que entraba aínda que pecharas as xanelas”, recorda. “Lembro vir da escola e ao poñerme a comer atopar areas de carbón no fondo da ensalada”.

"As colleitas saían dependendo do tipo que carbón que usaran", conta unha veciña

Central de Meirama | Fonte: Wikipedia

O impacto da térmica resultou particularmente disruptivo por tratarse A Lousa dunha localidade “sen máis alternativas” que a agricultura e a gandaría, segundo apunta un veciño que prefire non dar o seu nome. “As colleitas saían dependendo do tipo de carbón que usaran”, subliña María Dolores, que non esquece esa vez que “trouxeron un malísimo, e dun día para outro os grelos estaban queimados, como se lles viñera unha peste”. 

ARSÉNICO, CHUMBO E CINSA

Juan Manuel ilustra os problemas dos labregos cunha imaxe da súa infancia: “cando as nosas vacas abrían a boca víaslles a lingua negra de comer carbón. Eran ben duras”, di con tristura. Este veciño da Lousa ‘da carretera’ -un dos tres rueiros que compón o pobo- foi o designado para liderar unhas protestas veciñais que hai case 15 anos serviron de eco ó histórico conflito das Encrobas. “Optamos por cometer algún delito como cortar a estrada porque senón ninguén nos atendía”, conta con impotencia. “Xa sabiamos que nos estabamos a enfrontar a unha industria moi poderosa”, recoñece. “Cando tentei facer unhas análises privadas das ‘folerpas’ tóxicas que caían da central negáronse a atenderme porque sabían de onde viña. Dixeron que non querían problemas”.

As “folerpas” de Juan Manuel foron outro dos grandes problemas que tiveron que enfrontar os veciños da Lousa. De xeito esporádico, e “case sempre pola noite”, segundo o veciño, a cheminea da central cuspía unhas partículas brancas que “onde caían quedaba a herba negra”. En 2007 o enxeñeiro Manuel Soto concluíu nun estudo que esta choiva aceda contiña importantes proporcións de metais pesados moi prexudiciais -entre eles arsénico e chumbo- á parte de cinsa; substancias que con toda probabilidade penetraron na cadea trófica dos veciños. “No pobo bebemos toda a vida do pozo. Que eu saiba aquí nunca tivemos traída”, explica Juan Manuel.

AS DÚAS CERCEDAS

Como denuncia Juan Manuel, a situación vivida na Lousa foi posible polo abandono do Concello de Cerceda e, en particular, do que foi o seu rexedor entre 1995 e 2020 -cando dimitiu tras ser condenado por prevaricación- Manuel Liñares. “As autoridades locais non contaron nunca con nós”, destaca o veciño. Nunha dimensión paralela corre a opinión de Xosé Bocixa, cineasta e músico nado nas Encrobas, que vencella a inacción do alcalde ó rédito político que este tiraba dos impostos pagados pola mina. “As Encrobas foron sempre a caixa forte do Concello, que empregou estes cartos de xeito corrupto e clientelar”, defende.

A hipertrofia orzamentaria de Cerceda -durante décadas o municipio con maior presuposto público per cápita de Galicia- deixábase entrever no feito de que dispuxera dunha canle de televisión propia ou nos Mercedes-Benz que conducían os efectivos de Policía Local. “Logo de tantos cartos pasas por Cerceda e ves que é un lugar morto, no que se desfixo o sector primario para dar paso a unha industria contaminante”, asegura Bocixa, que en 2007 levou o conflito ao documental “As Encrobas: a ceo aberto”. “Así é que malia estar moi ben comunicada, Cerceda segue perdendo poboación ano tras ano”, conclúe.

O FUTURO DO POBO

As directivas de descarbonización impulsadas pola UE dende 2010 carrexaron o peche da central na última xornada do mes pasado. Dende entón, o habitual zunido que inundaba A Lousa trocou no silencio dun pobo expectante ante un futuro incerto. “Falouse de construír uns eólicos e unha planta de biogás”, apunta o veciño que prefire non dar o seu nome. “Se a cousa remata así imos estar moitísimo peor que coa central”, lamenta.

O anuncio do peche chega como unha noticia agridoce ós veciños do pobo, que asisten á fin da planta cun amalgama de sensacións encontradas. A expropiación de terreos do século pasado foi acompañada, en moitos casos, coa garantía dun emprego na central para a xente do pobo, un salvavidas que ten os días contados. “Por unha parte sabes que non vas ter máis problema co carbón”, pondera Juan Manuel, “pero se pensas na xente que está alí traballando... é un sentimento de amor-odio”, resume. 

Dende a súa solaina, María Dolores gasta as últimas horas da tarde dun luns. Leva na Lousa dende 1954, cando aínda ninguén falaba de minas de lignito e centrais térmicas. “Onde agora está a central entón había terreos de labranza e monte. Aínda lembro cando viñeron barrenar para saber onde poñela”, explica. 66 anos despois, segue disposta a quedarse: “eu ganas de deixar a casa non teño. E agora menos. Se aguantamos todo este tempo, para os días que nos quedan, non imos marchar”.