Un 27 de septiembre con Baena na Lembranza

Mentras tanto, o barco ía alexándose paseniño, e o murmurio dos berros retumbaba nos nosos corazóns.

 

Cando todo parecía tristura e dos nosos familiares soamente alviscamos uns panos brancos. Un mariñeiro baixiño, pero forte, subido na escada da popa do barco comezou a berrar sen freo:  “ Muera Franco...... que es la vergüenza de España.... Están matando a nuestros compañeros...”. Aqueles berros desesperados, desgarradores, conmoveron a todo o barco. Máis tarde souben que aquel mariñeiro era galego. Aquela destemida denuncia súa, lle trouxo de maneira segura un castigo do capitán.

 

Xunto con Xoán  Freitas, compañeiro de viaxe e de ilusións, comentámo-lo acontecido cun xove que embarcara en Montevideo, e que fora levado polos seus carceleiros dende a prisión até o “Cabo San Roque”. Melchor ía se-lo derradeiro galego expulsado do país pola súa militancia comunista. Pola noite, un escuro Río de la Plata sorprendíanos coas luces dos primeiros barcos que día e noite percorren a súa ría. Despois do cine coñecimos a Susana, a Olga, ó perruqueiro e a José, que aproveitou a viaxe para perderes a consciencia ou a inconsciencia, e a tanta outra xente que máis tarde ian ser protagonistas desta especial viaxe oceánica.  

 

O barco tocou tódolos portos, miramos caras distintas, escoitamos novas melodías e asexábamos novas sensacións. En Bahía quedamos abraiados coa sua paisaxe, a súa xente, que ten sabor a cachaza, a coco,  a dende.  Camiñamos polas mesmas rúas que percorrera “Pedro Bala” no libro “Los Capitanes de la Arena” de Jorge Amado.

 

E despois veu cruza-lo mar. De mar á mar como no poema. E por fin, a chegada a Vigo. Un Vigo que agardábanos de noite, con milleiros de luceciñas que nos acompañaron dende a entrada da ría. O chegar, a miña avoa estábame a esperar, tras vinte anos, no mesmo sitio no que me dixo adeus en 1954, con tódalas bágoas do mundo na cara.

 

Aquel día do regreso era o 12 de Outono de 1975. Una paradoxa na data: a nosa intención tamén era descubrir Europa.

 

O día 13, con Antonio Freitas, tentamos de escoita-la conferencia dun poeta galego que descoñeciamos. Ó chegar a Caixa de Aforros de Vigo, que tiña a entrada en Marqués  de Valladares, soubemos que a policía suspendera o acto. O poeta era  Celso Emilio Ferreiro. Anos despois tiven a sorte de falar con él algunhas veces, por exemplo na Feira do Libro, presentado por Bibiano Morón.

 

Ante a imposibilidade de ir ó acto, preguntamos onde poderiamos escoitar música galega. O meu tío Agustín “Tinsito”, gran amante do canto coral, levounos ó “Chabolas” no casco vello, onde un grupo de xente nova, con fama de antifranquistas,  reuníase para cantar música popular. Aqueles aficionados non eran outros que “A Roda”,  liderados por Luis e Suso Vaamonde. Recibiron moi ben ós “arxentinos”.  Tanto Suso coma os seus amigos preguntaron polas organizacións de esquerda na Arxentina, por Chile, polos Tupamaros…….

 

Despois de cantar e beber tazas de ribeiro blanco, rematamo-la noite na casa dos pais de Suso Vaamonde, que servira meses atrás  de refuxio de Humberto Baena, antes de que fora cara á Madrid.

 

Aquela noite, o recordo á Baena estaba en cada verba e mais en tódalas cancións que cantamos. Pouco tempo despois, nun dos bares ós que íamos, escoitamo-la noticia da morte do dictador.

 

Pola miña mente pasaron aqueles berros no porto de bos Aires, a historia dos meus avós presos por comunistas, a morte de Baena…

 

Aquela primeira estancia en Galicia duro case dous anos. Para poder sobrevivir traballe en varios lugares entre eles a primeira hamburguesería de Vigo o Blue Hut, fronte ao Cine Fraga e logo desde o seu inauguración no Cornet Hut, que por aqueles anos comezaba a moda de comer  hamburguesas. Co que xunte de diñeiro percorrín Europa en autoestop. Ao regresar a Vigo antes de partir para Bos Aires traballe varios meses no “Laurel”, na zona de viños de Vigo, que para algúns foi o primeiro pub tradicional ao estilo ingles, que se abriu na nosa cidade. Casualidades da vida quen traballara neste lugar, tempo antes, para poder sacarse algunhas pesetas, fora o propio Humberto Baena, segundo coméntome o meu amigo Méndez Ferrín.

39 anos despois daquela historia, aquel xove comunista do Uruguai -recentemente falecido-  Melchor Roel, foi  o alcalde do Concello de Viveiro; Juan  Freitas foi  o Director do zoo de Vigo; Susana Lombardo foi a fundadora do Centro Arxentino de Galicia. Olga combina a súa profesión de enfermeira en Pontevedra, coa súa actividade relixiosa.

Mentras, os crimes contra os cinco fusilados 27 de setembro de 1975 seguen impunes. Con aquelas mortes remataba o xenocidio galego que empezara o 18 de xullo de 1936.

 

39 anos daquel doloroso 27 de setembro, e coa esperanza de recupera-la nosa  memoria histórica, seguimos a esperar, seguimos a loitar, seguimos a recordar.