A Bernardino Graña. Lembranzas do in illo tempore

Lémbraste, Bernardino? Coñecémonos na barra do bar do Centro Galego de Zaragoza, naquel outono de 1973, cando eu chegaba á capital aragonesa para estudar  Dereito e ti para impartir Lingua e Literatura Española no Instituto Goya. A amizade foi medrando mentres aprendiamos a convivir co cierzo irreverente, empeñado en estamparlle na cara a area dos Monegros ao 'Justicia de Aragón'. Nunca  esquecerei aquela tarde e aqueloutra, con café, brandi e faria, cando nos regalaches e dedicaches, a min e ao amigo Antonio, cadanseu exemplar do teu Fins do Mundo (Brais Pinto, 1974). 

 

Logo aprendemos o camiño da Casa Rodri para ir á procura da bocanoite e abafala con porróns de cervexa con gasosa e anchoas en salmoira; e o do barrio das Delicias, onde iamos perfumar a gorxa con viño de Cariñena, antes de enfiar a boca de El Tubo e deixarnos engulir pola eternidade da noite no café Plata ou no cabaré Oasis, aquel inaudito paraninfo onde ti e o teu amigo, Raimundo Patiño, vos convertestes en vedetes para bailar, cantar e rir ata as tantas da madrugada, despois dunha tarde ínesquecíbel do mes de xaneiro de 1975, na que o salón de actos do Centro Galego se encheu de galegos para conmemorar o 25º aniversario do pasamento de Castelao, onde interviñemos ti, Patiño e máis eu, sen que nos faltase a doce compañía de tres inspectores da Brigada Político-Social e, por suposto, a daquel elemento que ocupaba o cargo de presidente. 

 

Debeu ser polo mes de marzo cando o amigo Antonio –que recitaba de memoria o poema “O gato da tasca mariñeira”– se presentou no café co libro de Fernando Lázaro Carreter, Lengua española: historia, teoría y práctica (I) (Anaya, 1975), marcado na páxina, na que aparecía un fragmento do teu poema, totalmente puntuado e cunha chamada a pé de páxina na que xustificaba a inclusión dos signos, compartindo o criterio do  amigo Alonso Montero. Escribícheslle ao autor para agradecerlle a atención, ao tempo que o instabas a que respectase a orixinalidade do autor. 

 

Décheslle a ler ao noso amigo Antonio o libro de Lingua Española, que acababas de completar para a editorial Anaya. Uns días despois, Antonio gaboucho moito e quixeches que te acompañásemos ata a casa dunha mecanógrafa para que o pasase a limpo. 

Logo decidiches fuxir daquela “longa noite de Zaragoza”, tal como consta na dedicatoria que me fixeches no poemario Non vexo Vigo nin Cangas (Edicións Xistral, 1975). Para deixar constancia do teu incondicional compromiso coa lingua, queimaches solemnemente aquel traballo en español e rescindiches o contrato coa editorial. Ao día seguinte, no café, conteillo ao teu amigo Labordeta. Lémbraste? E despois de reprocharmo, argumentando que non debía terllo contado porque non o ía entender, a túa cara mudou a secura por unha expresión de alegría ao saber que o cantoautor exclamara en galego: “Ben feito, colega!”

O 29 de xullo de 1975, o BOE ratificou con absoluto rigor a túa decisión de deixar aquel lugar que ti definiches como “a cidade onde non sabe chover”, malia que, con permiso de Neruda, podemos confesar que vivimos intensamente.

 

Na última visita a Nigrán, propúxenche volvermos xuntos a gurrar co cierzo, mais ti xa non virás porque emprendiches a viaxe do non retorno, seguramente para fuxir do negror da soidade que te acompañou nos últimos tempos. Que a terra che sexa leve, amigo!

 

[Nunha ocasión oínlle dicir ao meu tío Lisardo que a soidade é a carracha teimuda, capaz de entrarche nos miolos pola meniña dos ollos canda a luz do sol e, sen que te decates, esfurácache no ser ata enchercho de cicatrices imborrábeis, desas que só desaparecen cando a alma se esfuma e o teu corpo se converte en alimento de miles de vareixas]