O fin do estado de alarma causa un terremoto político e xurídico

O estado de alarma que o Goberno decretou por segunda vez hai seis meses decae este domingo e, coa súa finalización, ábrese nova fase da loita contra a pandemia, que deixa a xestión das medidas en mans das comunidades autónomas e dos tribunais, e supón o inicio dun conflito pola restrición de dereitos fundamentais.

Desde que estalou a crise do coronavirus en marzo de 2020, España viviu baixo a vixencia deste instrumento excepcional case dez meses --a Comunidade de Madrid un pouco máis--. Agora, a posible inxerencia das CCAA nos dereitos fundamentais, se manteñen medidas como os peches perimetrais ou toques de queda, será o gran cabalo de batalla, xa que terán que ser referendadas polos Tribunais.

O primeiro episodio non se fixo esperar: o Tribunal Superior de Xustiza do País Vasco (TSJPV) ditaminou este venres que non poden manterse en Euskadi os confinamentos autonómicos ou municipais, o toque de queda nocturno nin o límite de agrupacións de catro persoas despois do fin do estado de alarma o 9 de maio, ao considerar que afecta a dereitos fundamentais garantidos na Constitución.

A pesar das críticas da oposición e de varios executivos autonómicos, o Goberno decidiu prescindir deste instrumento, que decretou por segunda vez en outubro de 2020, coa segunda onda do coronavirus. Segundo argumentan en Moncloa, as CCAA teñen suficientes instrumentos xurídicos para facer fronte á pandemia nesta fase, na que a vacinación vai en aumento e a incidencia, en descenso.

E agora, unha vez decaia o domingo o estado de alarma, as decisións que adopten as CCAA sobre restrición dos dereitos fundamentais deberán ser ratificadas ou non polos Tribunais Superiores de Xustiza das Comunidades Autónomas.

NOVO RECURSOS 'EXPRÉS' AO TS, CUESTIONADO POLO PROPIO TS

Para evitar a disparidade de criterios que xa se produciu o verán pasado tras o fin do primeiro estado de alarma, o Executivo aprobou un decreto creando un recurso de casación 'expres' para que o Tribunal Supremo unifique doutrina. No entanto, o propio TS advertiu de que poida que "iso non ocorra" e cuestionou esta norma, por insuficiencia no rango.

O primeiro real decreto de estado de alarma aprobouse o 14 de marzo de 2020. A este seguíronlle 6 prórrogas, unha cada quince días: 27 de marzo, 10 de abril, 24 de abril, 8 de maio e 5 de xuño. E cada unha delas saíu adiante no Parlamento con menor apoio que a anterior. Vox só apoiou a primeira prórroga e o PP votou en contra nas dúas últimas. E a do 5 de xuño saíu adiante grazas á abstención de ERC.

O 21 de xuño finalizaba a última prórroga pero a controversia entre as medidas que adoptaban as CCAA e os recursos que comezaron a producirse ante os tribunais obrigou de novo ao Goberno a aprobar un decreto de alarma que dese cobertura ás medidas autonómicas. O 9 de outubro fíxoo para a Comunidade de Madrid e o 25 dese mesmo mes, para todas as comunidades autónomas. Prorrogouse o 3 de novembro por 6 meses e esta última prórroga é a que conclúe o domingo 9 de maio.

O estado de alarma deu cobertura durante estes case 10 meses --9 meses e 21 días para toda España e 10 meses e 6 días para a Comunidade de Madrid-- a todas as medidas que adoptaron as autonomías e que afectaban os dereitos fundamentais, como o toque de queda, os confinamentos ou os peches perimetrais. Esa foi precisamente a xustificación do Goberno para volver recorrer a el no outono.

VERÁN DE 2020: DECISIÓNS CONTRADITORIAS DOS TSX

Pero a decisión de Pedro Sánchez de non prorrogar esta medida excepcional propiciou a polémica, xa que moitas autonomías atopáronse durante o verán pasado con resolucións dos Tribunais Superiores de Xustiza anulando as medidas que adoptaran. Este é o caso do País Vasco, cuxo goberno é un dos que máis presionaron para que se prorrogase o estado de alarma.

Con todo, o Executivo decidiu manter a súa decisión e para evitar que se produzan discrepancias entre as decisións dos Tribunais Superiores de Xustiza das distintas comunidades autónomas, optou por crear un recurso de casación "express" ante o Tribunal Supremo co fin de que este unifique a doutrina. A Sala Terceira do alto tribunal terá 5 días de prazo para resolver, de tal forma que as medidas que poidan afectar os dereitos fundamentais sexan as mesmas en todas as comunidades.

Pero antes mesmo de que comecen a chegar ao Tribunal Supremo os recursos polas decisións dos TSJ, este emitiu xa unha nota de urxencia na que apunta a unha "posible insuficiencia" ou "inadecuación" no rango da norma empregada para regular cuestións que afectan os dereitos fundamentais.

Ademais, o Supremo desliza unha crítica ao Executivo por tratar de facer copartícipes executivos aos tribunais de xustiza na adopción de medidas administrativas. O TS tamén advirte de que a pretendida unificación de doutrina do Goberno poida que non ocorra, porque, entre outras cousas, avisa de que poida que os recursos se inadmitan por entender que non ten interese casacional, por exemplo, por ser unha cuestión casuística.

A advertencia do alto tribunal chegou xusto despois de que o Tribunal Superior de Xustiza de Baleares avalase este xoves o plan que realizou o goberno balear e que operará a partir do 9 de maio e que si afecta os dereitos fundamentais.

En concreto, o Goberno balear decidiu limitar os desprazamentos de circulación por vías públicas entre as 23:00 horas e as 06:00 horas e ademais, establecer controis para a entrada á comunidade autónoma con probas que deben sufragar os pasaxeiros se non se desprazan por motivos xustificados; medidas estas que son de facto un toque de queda e un peche perimetral.

Con todo, un día despois, o Tribunal Superior de Xustiza do País Vasco (TSJPV) ditaminou este venres que non poden manterse en Euskadi os confinamentos autonómico ou municipais, o toque de queda nocturno nin o límite de agrupacións de catro persoas, despois do fin do estado de alarma ao considerar que afecta a dereitos fundamentais garantidos na Constitución.

Na Comunidade Valenciana, o Tribunal Superior de Xustiza si autorizou este venres as limitacións á mobilidade nocturna, ás reunións sociais e/ou familiares e a capacidade nos lugares de culto acordadas pola Generalitat Valenciana este xoves ante o fin do Estado de Alarma.

A maioría delas optaron por poñer fin ao toque de queda e ao peche perimetral ao acabar o estado de alarma, agás Canarias, Navarra, País Vasco, Comunidade Valenciana e Baleares, que pretenden manter a limitación nocturna á mobilidade.

Neste contexto, a fiscal xeral do Estado, Dolores Delgado, ditou este xoves unha Instrución dirixida a axilizar a resposta procesual da Fiscalía en relación co levantamento do estado de alarma a partir do próximo domingo, 9 de maio.

A Instrución da Fiscalía Xeral, que ten data deste mércores, establece pautas para que os fiscais poidan unificar a resposta procesual inmediata ante o novo escenario de recursos que contempla o texto normativo, "establecendo canles de comunicación directas co Fiscal de Sala do Contencioso-administrativo a través da rede de delegados despregada por todo o territorio", informou o Ministerio Público.