Morredeiros

Na súa derradeira novela, “Aniquilación” (2022),  Michel Houellebecq fala dos “mouroirs” nos que se converteu a sanidade privatizada da rede pública de residencias de maiores franceses. Os EHPAD, residencias hospitalizadas para persoas maiores dependentes, son descritos dun xeito que nos semellará familiar ao que entre nós se fixo público (ou nos forzou a non ignóralo) coa crise de COVID-19. Tamén se fala de como, ante a necesidade de cubrir obxectivos marcados por xestores e consultores aló na capital, os recursos das máis amables residencias para maiores (EHPA) acaban sendo canibalizados polos da atención en residencias hospitalizadas. Calquera comparación coa nosa atención primaria verbo dunha xestión sanitaria centrada nos grandes hospitais é pura ficción. Sendo esta a novela máis optimista do autor, non deixa de ser, coma tódalas súas, un retrato actual e a miúdo avanzado do mundo próximo.  Non temos entre nós, e por algo será/non convirá, quen se exercite neste tipo de novela descarnada das costuras da nosa sociedade e das convención, sobreentendidos e silencios que chamamos orde social, se cadra Pablo Fernández Barba (alias Perroloco_gz).   

 

Nin na ficción nin na realidade. A nosa autonomía constitucionalmente de primeira é incapaz de levar a cabo unha investigación do que pasou nas nosas residencias, o que si é alomenos potencialmente posible na capital do salseo e o único territorio ao que nunca ninguén pensara en darlle autogoberno: Madrid. Tampouco me consta, podo estar errado, que se fixese desde a academia un esforzo para entender os fallos do sistema de residencias comparable ao magno traballo de investigación no medio da crise de 2020 que fixo Eloísa del Pino (agora merecidamente Presidenta do CSIC) “La Gestión Institucional y Organizativa de las Residencias de Personas Mayores durante la COVID-19”. En Galicia pasou o que pasou, e punto.  

 

Non se trata de que os que gobernen sexan malos ou traian malas compañías de cama, copa, e afinidades con operadores influentes do negocio parahospitalario. Trátase dalgo máis estrutural.  Se se colle a estrada que sae de Redondela a Pazos de Borbén, logo de varios quilómetros serpenteantes ente piñeiros, favoritos entre os ciclistas afeizoados e motoristas de fin de semana, chégase á recta de Amoedo. A comezo do que semella unha meseta tense a sensación de pasar da densamente poboada e costaneira Galicia litoral e cruzar a liña que nos mapas da escola separábaa da Galicia interior e moito menos poboada. Alí mesmo, preto da gasolineira, había un restaurante, de felices memorias para moitos nenos da contorna que nos 80 celebraron máis dun bauticeiro e primeira comuñón. Tiña mesmo uns columpios, un luxo para a época. Ese lugar agora, se é certo o que din as múltiples denuncias que aparecen na prensa, é un auténtico inferno para os pobres anciáns que alí malviven. Que se saiba, e malia a mala publicidade, segue en funcionamento. 

 

Pero non nos agachemos na sociedade e os grandes intereses empresariais. Un exemplo, tan real e ficticio coma moitos outros. Nunha aldea viven unha parella de anciáns. Ao non ter nunca fillos gozan de certa posición económica. Infelizmente, os dous caeron case á vez na espiral da demencia e do Alzheimer. Os parentes puxéronlles unha persoa, inevitablemente inmigrante, pero que malia todo tiña o dereito a ter un día libre. Así, ao primeiro os pobres vellos quedaban sós os domingos e andaban perdidos pola aldea. Sen que os veciños, cos que tantas segas e  leas compartiran durante setenta décadas, lles abriran a porta. Logo foi peor. Quedaban pechados na casa. Os urros escoitábanse en tódalas casas próximas. Os mesmos que dicían chorar por eles portas adentro e desexar que a morte os levara cedo. Foi o caso da muller. O home foi empaquetado a unha residencia na outra punta do país e non se soubo máis del. A casa foi baleirada e posta en venta inmediatamente, posiblemente para asumir os custos da mantenza. Unha cousa é segura: nos seus últimos días o vello foi atendido en español. Pouco símbolo hai máis claro dos valores realmente dominantes do noso país, que non admiten misericordia.     

 

Por suposto pode alegarse que tanta inhumanidade que nos rodea, e que , sen dúbida, nos espera se chegamos a esas idades, é resultado dun proceso de urbanización-aculturación particularmente veloz e feroz. Tanto máis cando ocorre nun modelo de Estado de Benestar que segundo nos ensinaba o sueco Esping-Andersen baséase nunha pobre cobertura alén das necesidades sanitarias básicas e polo tanto repousa na propia familia. Ou o que é o mesmo, das mulleres. Así, abandonar aos nosos vellos “É lei de vida”, xustificouse algunha moza, da xeración nada canda a propia democracia, para non querer vivir a escravitude e servidume das nosas nais e avoas, que non ben deixaban de atender aos bisavós (normalmente, bisavoas), a miúdo encamadas, tocáballe facelo coas avoas.  A cadea rompeu hai tempo. 

 

Coñezo por desgraza tamén o sistema escandinavo, ese que tanto gaba o bo do Esping. O mellor que se pode dicir é que o 50% de impostos son ben gastados en todo un sistema de residencias e hospitais aos que os vellos, coma nunha cinta transportadora, van pasando duns a outros segundo empeora a súa condición. O Estado exerce o rol das familias (se ben os tempos de hoxe non son os dourados de antano e a miúdo a pensión e a vivenda do ancián fúndense en copagamentos). Os familiares non pasan das visitas de rigor. Cando chega o momento lutuoso faise rápido e sen apenas papeleos. Tamén sen moito drama, protestantismo e frío nórdico obrigan. Ata os funerais resultan agradables. Media hora de misa con música de órgano e salmos para logo ir comer todos xuntos a un restaurante, onde se seguirá falando do finado, ás veces coa axuda dun vídeo ou mesmo dun PowerPoint. E logo xa está. Agás se tal unhas flores no Día de Defuntos,  nin cabodanos nin loitos. Igual ca nós hoxendía. Ao final todos morremos sós. Antes de Hunter S. Thompson xa o dicía a sabedoría popular, tamén a galega. Aínda que a única que nos vén á cabeza sexa aquela do “hoyo” e o “bollo”. A desmemoria chega a tódolos recunchos. 

 

“Levar aos vellos ao monte”. Máis dalgunha vez teño escoitado referencias veladas a isto, case máis polo silencios que polo murmurio ao pé dunha lareira nas noites de inverno, cos que se  vén a suxerir que así pasou no “tempo da fame”. Nunca está claro cal deles. A razón diso, segundo o historiador Rafael Quintía no artigo homónimo (2020) é que o senicidio é non só propio da mitoloxía galega senón que os seus esquemas e topónimos se repiten por medio mundo. Máis dun terá visto, sobre todo cando só tiñamos tes canles, o filme  “A Balada de Narayama” (1983) do xaponés Shōhei Imamura, que fala precisamente disto. Esta semellanza é para Quintía unha razón pola que seguramente sexa máis folclore que realidade histórica, da que non existe evidencia documental. Sexa como for, coa enorme esperanza de vida (niso os galegos si que somos potencia mundial) estamos a levar, ou deixar, os vellos a morrer sós. Ou o que é o mesmo, a nós mesmos, máis cedo ca tarde.