O ano que non houbo pan

Hai uns días, entre lusco e fusco, o meu padriño, Vicente de Nogueiras lembraba diante dun vasete de viño de Vilachá aquel ano que definiu como “o ano que non houbo pan”. El tiña nove anos daquela e non había que comer. O meu avó paterno, o Ayán de Nogueiras rematou a guerra no Exército do Sur como cabo. Ascendérono porque nunha retirada fóra o único que non guindara ao chao o seu fusil. No ano da fame foi ao cuartel da Garda Civil coa súa condecoración ao Mérito de Guerra e pediu pan, recordando aos da Benemérita o lema falanxista que tanto se escoitaba naqueles días do prato único: “Pan, Trabajo y Justicia”. Déronlle unas labazadas e mandárono para casa.

 

Esta realidade da fame foi agochada pola propaganda franquista que seguía apelando á herdanza recibida: “as hordas marxistas remataran coa economía española”. Sen embargo, contamos con fontes historiográficas alternativas. O Investigador Miguel Ángel del Arco debullou os informes do corpo diplomático británico en España entre 1939 e 1941. A situación era arrepiante. O ditador dicía que non sería para tanto cando alá por onde ía lle ofrecían banquetes e xenerosas benvidas. O rexime franquista sabía xestionar o problema do abastecemento repartindo a fame de xeito discriminado entre os seus apoios sociais. Mentres morría a xente de fame, Franco enviaba toneladas de froitas, hortalizas e leite á Franza ocupada e a Alemaña. Doutra volta, a autarquía e o racionamento eran unha ferramenta perfeita de control social: como se podía agardar que unha poboación esfameada fixese oposición política? O meu pai contábame o grande desgusto que a miña avoa tivo cando de meniño romperá sen querer a cartilla. Era o ano 1947, e o meu avó traballaba na construción do encoro dos Peares.

 

Todas as testemuñas da época coinciden en afirmar que os máis afectados pola fame eran as capas populares, mentres que as clases altas e as autoridades se lucraban co estraperlo e a escasez allea. Na desesperanza e infame situación económica do pobo do común estaba a verdadeira forza do primeiro franquismo: o seu poder sobre o abastecemento dirimía a subsistencia de grande parte da cidadanía. A autarquía levou ao enriquecemento dun grupo de españoles e condenou á penuria a millóns de cidadáns. Alimentar á poboación era un obxetivo secundario perante o control político, o vencello coas potencias do Eixo e a perpetuación do rexime.

 

En plena autarquía e racionamento, o estraperlo era  a única saída para os que, alomenos, tiñan algo que vender. Reloxos que viñeran d’A Habana e Montevideo remataban en maos de usureiros e prestamistas. O ferrado de pan pagábase a prezo de ouro. O meu avó materno Xesús O’Corenta saiu como puido adiante grazas á axuda de dous compadres que loitaran na guerra con Franco malia que de dereitas non tiñan nada: o Rodrigo de Ferreirúa (bo comunista) e O Chicorras de Sindrán. Agora entendo porque estes dous vellos nunca fallaban na festa do Rosario en Cerasia en cas d’O Corenta. Cando eu era noviño. A súa bonhomía e prestixio na contorna viña daqueles anos de miseria material e humana. Porque houbo outros miserables que fixeron fortuna xogando coa miseria da veciñanza. Todos recordan  eses acreedores, algún dos calos estudou os fillos cos cartos do estraperlo e con eses ferrados que vendían ao prezo do wólfram. Na memoria colectiva das parroquias eses usureiros foron condanados para sempre.

O que está acontecer en Grecia en 2015 terá as súas consecuencias na longa duración. Unha poboación humillada sabe ben como se comportan os acreedores e usureiros e non esquencerá nunca quen fixo algo pola súa dignidade e quen non. Arrieiros somos, señores deguindoserajoys. Como dicía miña tía Alicia, non pidas a quen pediu, nin sirvas a quen serviu.