Malaria

No Primeiro Mundo a esperanza de vida alóngase en anos paseniñamente grazas aos avances da investigación médica e farmacolóxica. Vacinas de toda caste permítennos formar parte dun grupo humano privilexiado enemistado con virus e pandemias. Por esta extrema autoconfianza de superheroe con sobredose de criptonita, moita xentiña nosa cre que todo o monte é ourego, e que pode ir libremente polos mares e terras do planeta.

Por Xurxo Ayán | Santiago | 25/02/2010

Os servizos de Sanidade Exterior e as seccións de Medicina Preventiva deste país contan con innúmeras anécdotas a este respecto, de cidadáns e cidadás que se recordan na véspera da viaxe ao Mar Roxo se é necesario vacinarse. Iso si, para os inmigrantes tododiós anda rápido para esixirlles eses famosos cartóns amarelos internacionais, non vaia ser que traian a peste.

Neste mundo supersano e hiperproteccionista, a malaria descoloca aos viaxeiros ás zonas de risco. Disque non hai vacina e cómpre adopar toda unha serie de medidas preventivas, polas veces incómodas e de dubidosa eficiencia. Se a vacina antimalárica pode ser, ou xa é, o grande negocio farmacéutico da Historia con maiúsculas, non vos digo nada dos tratamentos quimioprofilácticos que receitan por defecto numerosos profesionais previamente untados por determinados Laboratorios cos seus agasallos, viaxes e incentivos. Receitas de pastillas caras despáchanse a eito, sen problema. Outra cousa é mirar en Internet páxinas enteiras de persoas que non aconsellan senón que pregan que non se che ocorra tomar Malarone, Lariam ou o que sexa. Efectos secundarios, alucinacións, trastornos de personalidade... todo iso que o corporativismo infame que preside a nosa sociedade non recoñecerá na vida. Outro exemplo: todo o intrigante proceso de alerta social pola pseudopandemia de gripe A está a ser investigado hoxendía perante as dúbidas razonabéis que conducen a suxos intereses da industria farmacéutica. Pánico e temor calmados a base de vacinas e tratamentos que enriquecen a uns cantos. Un negocio que goza, nunca mellor dito, de boa saúde. Pero falabamos da malaria. Esta enfermidade asóciase de sempre ao mundo das exploracións, do colonialismo europeo en África, América e Asia. O Imperio español ergueuse nas Indias mediante a combinación divina da cruz, a espada e os virus xenocidas que dezmaron a poboación autóctona. Resulta curioso como esta microfísica do poder, co paso do tempo, revirouse en contra do Home Branco da mao dun mosquito femia. Porque a malaria marca o devalar dos comerciantes, militares, exploradores e colonos europeos. Unha boa crónica desta relación endémica co paludismo atopámola na suxestiva introdución que nos agasallou Evans-Pritchard na súa clásica obra sobre os nuer, na que recolle o traballo de campo levado a cabo nos anos 30. Incluso na Antropoloxía académica o ter malaria crónica daquela era un certificado de ter feito verdadeiro traballo de campo, coma unha medalla ao mérito científico.

Gambela é a capital da rexión etíope limítrofe con Sudán habitada, entre outros, polos nuer de Evans-Pritchard. Ao carón do río, enchido de lixo e esquencido pola poboación local, atópase un camposanto no que repousan os restos de comerciantes sirios, gregos, italianos que aquí viviron no primeiro terzo do século XX. Todos morreron mozos. A malaria e o alcolismo van collidos da man. O Imperio Británico chantou a xenebra como bebida colonial, entre outras cousas polo seu contido en quinina que seica servía de antídoto ao paludismo. Da xenebra pasouse á augardente e outras bebidas destiladas que foron asumidas con entusiasmo polos grupos étnicos locais. Todo grazas á Súa Maxestade (non Jagger precisamente). Todo o mundo recorda a escena de A Raíña de África, co rebote monumental que un borracho Bogart colle cando a súa compañeira de viaxe Katharine Hepburn guinda as reservas de xenebra pola borda. Ao carón dese camposanto de Gambela aínda se conserva un memorial honrando aos mortos por outro virus infernal que afecta á humana xente, o da guerra. Centos de soldados aliados, do Congo belga, morreron en 1941 na conquista da Abisinia ocupada por Mussolini. Un vello mapa italiano da época cartografía perfectamente as zonas baixas imposibles de habitar (zona paludesa e desabitata). Este medo lacustre explica a desecación de lagoas como primeira medida hixiénica para asentar poboacións ou establecer explotacións agrarias a grande escala por parte dos reximes ditatoriais (a lagoa de Antela por exemplo). Esta realidade non nos é extrana en España, onde a malaria campaba ás súas anchas en sitios como Las Hurdes na década de 1920, como deixou maxistralmente reflectido Buñuel na súa mítica curtametraxe.

Onte toda a prensa nacional e internacional fíxose eco dunha auténtica bomba arqueolóxica. Resulta que o mociño faraón Tut Ankh Amon morreu como consecuencia da malaria. Un microscópico parásito (Plasmodium) transmitido por unha mosquita anopheles mandou ao Alén o xefe de todo un Imperio, construído ás beiras do río Nilo, mediante obras de enxeñería que converteron unha área palúdica nun verxel. Pero claro, os mosquitos e as mosquitas estaban antes. Toda unha lección de modestia para a Humanidade e a Civilización con maiúsculas. Malia diso, todo o mundo se lembra de Tut Ankh Amon, mentres que a mosquita Anopheles que o derrotou pasou ao total anonimato. Anopheles Iª de Exipto. Como diría Jonathan Richman, toda unha “vampiresa mujer”.