Son Cubano

Eu nunca estiven en Cuba, malia vir sendo da casa da Habanera de Chavaga.

Por Xurxo Ayán | Santiago | 10/04/2010

 Antes da guerra do 98 o bisavó fixera cartos na illa caribeña e á volta ergueu unha casa entre a estrada a Quiroga e a vía do tren, ámbolosdous símbolos da Modernidade. Pola contorna consérvanse motes e casas vencelladas á fortuna ultramarina feita no primeiro terzo do século XX. Na mesma parroquia, unha monumental casa-patio quedou esquencida tralo crack do 1929, crise financeira que levou coma unha enchente aforros e riquezas da emigración cubana. O edificio aínda conserva enriba do lintel da porta a placa de Seguros La Habana. Eu nunca estiven en Cuba, pero coñezo un mangado de historias de ida e volta na miña Cerasia co ano 1959 como referente cronolóxico.

A guerra do 36 e a represión conseguinte levaron a consolidar os azos e vencellos familiares cos parentes que remanecían na Pérola do Caribe. Dous irmáns, acérrimos enlaces da guerrilla antifranquista, liscaron para Cuba no 54. Unha vez alí, un deles meteuse a chófer da Ilustrísimo bispo de La Habana mentres o outro marchou para Sierra Maestra. Finalmente os dous compartiron a loita contra Batista. Un deles morreu en combate, mentres o outro entrou na capital conducindo o jeep dende o que saudaban como liberadores Fidel e mailo Che. A Revolución no lle veu moi ben aos emigrantes galegos que montaran negocios e se adicaban ao pequeno comercio. Coa viraxe comunista do Réxime, coas nacionalizacións e expolios varios, voltou xentiña de Cuba cunha mao diante e outra detrás, os mesmos que traían as innovacións tecnolóxicas e as modas de alén mar anos antes. Unha tía avoa daqueles heroes da Revolución voltou a Cerasia despois dunha vida de traballo en Cuba, sen nada. Seica autoxestionaba os alimentos gardando debaixo dos colchóns anacos de pan e galletas, mentres a xeada se apropiaba da cama nas noites de inverno.

Esta imaxe da revolución cubana compartíaa un home que tratei nese teatro universal que era o Shangai Express a Barcelona, entre liteiras, chourizos pendurados e almofadas esbagoadas por soños rotos. Chamábase Manuel. Betanceiro, tiña un negocio de embarcacións de recreo en La Habana cun seu curmán. A Revolución conlevou a desaparición do negocio. Seica negárase a afiliarse ao partido e sufriu represalias, cortando cana de azucre un ano si e outro tamén. Liscou e rematou en Australia de soldador de tuberías de oleoductos e gasoductos. Coa súa pucha de béisbol calzada na testa e un curioso acento de varias partes do mundo, marchaba do seu retiro dourado en Palamós a visitar á familia en Betanzos. Cada cinco minutos soltaba aquilo de Me quitaron Cuba chico y eso no lo perdono.

Loxicamentre estas percepcións negativas da revolución contrastan coa defensa e entusiasmo xerado noutros casos. Teño amigos uruguaios e chilenos que se criaron en Cuba entre os anos 70 e 80, sendo acollidos polo Réxime como fillos de refuxiados políticos. Aínda falan de Papá Fidel e defenden apaixoadamente os logros da Revolución. En Etiopía tratamos tamén uns cantos etío-cubanos, orfos de militares mortos na guerra con Somalia que foron enviados polo Réxime comunista do Därg a países amigos do pacto de Varsovia e a Cuba para formárense academicamente. O intervencionismo cubano en África, os soños da revolución e o tecido dunha rede de colaboración do comunismo internacional acadaron que estes rapaces e rapazas conseguisen unha formación universitaria. Hoxendía forman parte da elite administrativa, académica e empresarial de Etiopía que garante o progreso do capitalismo. Esta xente agradece sinceramente a Fidel a oportunidade brindada na súa xuventude.

Eu tiña un colega nos anos estudiantís que cando vía que esmorecía a conversa noitarega, botaba man de dous remedios infalibles para reanimar a festa: o licor café e falar da Revolución cubana. Non fallaba; aos dez minutos escoitábanse os berros e conversas acaloradas en todo o barrio. Eu nunca estiven en Cuba. Pero o único que sei é que os miserables, ditadores e opresores nunca morrerán nunha folga de fame. Un país no que a xente prefire morrer de fame con dignidade, erguendo a voz, é un sinpaís. Pero, claro, eu nunca estiven en Cuba. A señora Irene estivo de noviña en Cuba nos anos 20, onde casou cun vixiante galego das vías férreas polas que circulaba o azucre. Cando eu era meniño, a señora Irene (moño branco, ollos grandes, mans enrugadas) mecíame no colo asubiando habaneras e cancións da Cuba da súa xuventude. Seica cantaba cun aquel de tristura, quizabes matinando no seu fillastro mulato, morto nun bombardeo sobre o Madrid republicano ao comezar a guerra. Pensándoo ben... eu xa estiven en Cuba.