O anxo de Elna

O PP de Alacant protestou formalmente perante a iniciativa do Concello de honrar os falecidos no bombardeo da cidade de 1938.

Por Xurxo Ayán | Santiago | 02/06/2011

A queixa viña dada porque os conservadores querían retirar o calificativo de “fascista” da placa conmemorativa. Foi un bombardeo fascista porque foron fascistas italianos os que tamén contribuiron a facer da guerra de España unha ignominia coa barbarie de Málaga, o ataque aéreo a Alacant ou o ametrallamento da poboación civil na súa fuxida a Francia trala caída de Barcelona. Nese inverno de 1939 a xente era asasinada mentres tentaban cruzar o Pireneo. Entre as tráxicas estampas vividas polos condanados ao exilio contamos cunha anécdota que se convertiu nunha exacta metáfora da época: o matemático e poeta galego da terra de Montes, Otero Espasandín, cruzou a fronteira apenas coa súa regla de cálculo como única arma e bagaxe material para o futuro.

Os cinco centos mil republicanos españois foron internados en campos de concentración na praias xunto con outros “estranxeiros indesexables” coma os xudeus e xitanos que procurando a liberdade em Francia rematarían os seus días deportados a Auschwitz trala coupación alemá. Para completar o cadro, vixiantes senegaleses e doutras colonias controlaban unha poboación reclusa cun índice de mortandade brutal, sobre todo entre os nenos. Nesa situación, apareceu en escena o “Secours suisse aux enfants vitimes de la guerre” cunha enfermeira noviña, protestante, á cabeza: Elisabeth Eidenbenz. Esta rapaza fíxose cunha mansión abandonada, erguida por unha familia enriquecida coa patente do moderno papel de fumar. Este edificio modernista, en pleno agro da localidade de Elna, no Rossellò, pasou da noite a mañá a converterse en maternidade.

Hai pouco tiven ocasión de visitar este edificio. Nestes tempos de centros de interpretación, megaproducións 3D, industrias culturais varias e diversas, parques arqueolóxicos e aulas didácticas, fiquei abraiado coa visita guiada que nos fixo unha rapaza da fundación que xestiona a vella mansión. Unicamente coa súa voz e o seu fermoso catalán da Catalunya Nord, esta muller deu toda unha clase maxistral, combinando evocación, sensibilidade e emoción. A casa realmente se atopa baldeira e unicamente alunhas fotografías e recordos dos nacidos nela aparecen penduradas dalguha paredes. Unha bandeira republicana sobre unha mesa decora o espazo distribuidor da pranta baixa. Sen artificios de ningún tipo, vídeos nin adrómenas, a nosa guía voltou encher de vida a vella casa, deixando a todos coa emoción a frol de pel. Pola maxestuosa escaleira, unha muller duns setenta anos baixaba esbagoando agarimando o pasamans da escaleira. Ela foi unha dos seiscentos nenos que naceron nesa casa grazas á señorita Isabel, que sacaba dos campos ás súas nais para que desen á luz en condicións. Tras tres ou catro meses na Maternidade de Elna, as mulleres voltaban aos campos cos seus pequenos. Coa ocupación alemá as cousas complicáronse, pero esta muller seguiu para adiante, arriscando a súa vida acollendo nais xitanas e xudeas. Os seus fillos levarían nomes latinos, nomeadamente españois, para despistar aos nazis. Unha vez, a Gestapo apareceu na casa con información certa da presenza dunha muller xudea escapada. O xefe alemán púxolle hora ao día seguinte para que aparecese a muller. Agochado nun sótano, un membro do maquis escoitou a conversa e avisou á rapaza xudea. Ao día seguinte, á hora acordada, Elisabeth Eidenbenz apareceu coa súa maleta para que a levasen en lugar da muller xudea. Estaba disposta á tortura e á morte por unha vida dunha inocente. Entón, a rapaza buscada entregouse ela mesma. Nunca máis se soubo dela, probablemete morrese gaseada em Auschwitz. O anxo de Elna continuou co seu labor humanitario até que os nazis pechan definitivamente a Maternidade nuns intres, abril de 1944, no que comezan a sospeitar do desembarco aliado en Francia. Un extraordinario filme documental de Frédéric Goldbronn (“La Maternité d’Elne”) acadou reunir a varios dos nenos nacidos nesa vella casa. Todo un emocionante relato que nos fala do valor da dignidade humana. Unha costureira de Barcelona, exiliada en Francia aparece co seu fillo. Na conversa saca do peto o seu meirande tesouro: a agulla de coser que salvou do obradoiro antes da fuxida, coa que lle fixo ao seu neno a pouca roupa da que dispuxo no campo de concentración de Argèles.

A semana pasada, o anxo de Elna morreu en Zurich aos 97 anos. Sempre dixo que ela unicamente fixera o que tiña que facer. Mentres haxa persoas idealistas que son Patrimonio da Humanidade, aínda temos esperanza. O coche co que Elizabeth se achegaba aos campos de concentración para recoller as mulleres embarazadas chamábase “Rocinante”.