José María Gironella e o “efecto Cuéntame”

Existen na literatura galega obras que amosen o que se pode denominar “efecto Cuéntame”? A serie de televisión Mareas vivas é o máis próximo que vén á mente.

Por Ramón Torrado | Ribeira | 27/02/2019

O efecto en cuestión refírese ó talento que teñen algúns artistas para concibir unha comunidade convincente. Sucedía nos anos 70 con La casa de la pradera, a serie de Michael Landon sobre a familia Ingalls que resultou precursora na defensa de valores como a bondade, a empatía e o respecto á natureza.

Cruceiro Costa da Morte

O mesmo se pode dicir da maxistral serie televisiva de Antonio Mercero chamada Verano azul, que levaba Nerja e Andalucía ás casas dos espectadores, dende as praias e rúas da vila ata a intimidade do dormitorio de Bea. Os personaxes, como por suposto o Chanquete de Antonio Ferrandis, cobraban vida e podían simbolicamente facer sorrir ou chorar a un país enteiro.

Algo semellante sucede coa tetraloxía novelística de José María Gironella: Los cipreses creen en Dios, Un millón de muertos, Ha estallado la paz e Los hombres lloran solos. O autor de Girona tivo con ela moito éxito, pero os seus días finais pasounos no esquecemento e na escaseza. Non deixa de chamar a atención o artigo que lle dedicou Miguel Delibes, unha verdadeira puñalada no lombo. Será un sacrilexio cultural considerar a Gironella superior a Delibes? A triloxía é a un tempo humilde e dunha ambición desmedida, con ducias de persoas inventadas pero sen grande artificio literario. Os anos da Guerra Civil española que pinta este escritor retratan á familia Alvear dun xeito semellante a como Cuéntame amosa os avatares da familia de Antonio e Merche, os Alcántara. Na novela, o lector non pode evitar querer a Matías, a Carmen, a Ignacio, a Pilar, a César, a Paz e a Manuel. Os capítulos que describen os amores de Ignacio – Canela, Adela, Ana María e Marta – son emocionantes e valiosos. Por desgraza, non é doado ler os centos de páxinas nas que non aparecen os Alvear.

En contraste, unha novela galega admirable titulada O sono das sereas – ambientada, como a serie das mareas, na Costa da Morte – crea un microcosmos con poucas páxinas. Impresiona o dominio do idioma do autor, Xosé Antonio Neira Cruz, unha sorte de superdotado que debería ser máis coñecido. Por desgraza, unha certa présa no abrupto final deixa nun esbozo unha incipiente historia de amor, pero ó longo da novela a ambientación é rica e xorde ese sentido de comunidade que se bota de menos en máis obras nosas.

Para finalizar, un desexo: que máis novelas galegas aporten protagonistas cheos de alma e escenarios con vidas entrelazadas dentro de aldeas, vilas ou cidades, de tal forma que os lectores se sintan na casa con eles, e que medre un sentimento máis humano e menos tecnolóxico que nos xunte na vida real a todos.