O caldeiro máxico

Os galegos teñen un aquel calcolítico na súa alma, quizabes como contraposición á case total ausencia do mineral de cobre na nosa terra. Esta eiva trae de cabeza dende hai décadas á investigación prehistórica galega. A evidencia cuprífera máis antiga atopada deica o momento seguen a ser os afamados machados planos de mediados do IIIº milenio antes da nosa era.

Por Xurxo Ayán | Ponferrada | 28/12/2011

Nestes inicios da metalurxia en Galicia, estudados brillantemente pola profesora Beatriz Comendador, cómpre subliñar os restos asoellados nun illote da ría de Arousa que de cando en vez asoma nas cabeceiras de prensa por servir de camposanto a planeadoras queimadas polos narcotraficantes autóctonos. Estamos a falar do Guidoiro Areoso, onde apareceu nunha escavación arqueolóxica dirixida por Manuel Rey unha estrutura ritual sobre a praia con diferentes ofrendas, entre elas os obxectos de bronce máis antigos do NW, unhas variñas feitas coa innovadora aleación de cobre e estaño. Como acontecería daquela en adiante, as Rías Baixas serían o porto de entrada natural a todas as innovacións tecnolóxicas foráneas. E o bronce era unha delas. Todos coñecemos a querencia do galego polo alóctono, ao que confire sempre máis prestixio, por defecto. A riqueza estannífera das nosas costas daría pé, por unha banda, ao mundo case lendario das Illas Cassitérides e, por outra banda, ao desenvolvemento da alcumada orfebrería do Bronce Atlántico, unha arte que compartía estilo propio nas fisterras da Europa occidental. Os habitantes dos primeiros poboados fortificados do NW da Península Ibérica, a comezos do 1º milenio antes da nosa era eran uns artistas nisto da ferralla, a chatarra e o bronce. Un dos obxectos de moda daquel tempo, cangado dun fondo trasfondo simbólico -como ten amosado o noso colega Xosé Lois Armada- é o alcumado caldeiro de bronce tipo Hío, chamado así por aparecer un exemplar ben conservado nun acubillo nun penedo desta localidade do Morrazo. Este tipo de caldeiro con remaches era unha virguería tecnolóxica, un elemento esgrevio do enxoval que se empregaba en cerimonias de banquetes, comensalidade e mesmo funerarias. Estes primeiros castrexos eran moi dados a esnaquizar de xeito ritual estes caldeiros e agochalos intencionalmente en covas, regatos, foxas ou cabanas sobranceiras dentro dos asentamentos. Os investigadores dubidan da súa funcionalidade no marco do xantar, pero semella que se empregaban para cociñar grandes pezas de carne. Pode ser, malia que ten moito máis morbo pensar na posibilidade de que nos atopemos diante da orixe primixenia dun elemento chave do ethnos galaico: o polbo cocido. O problema radica aquí nun dato que os malacólogos leoneses Víctor Bejega e Eduardo Gómez sinalan sempre no seu excelente labor divulgativo: este cefalópodo non deixa ningún rastro no rexistro arqueolóxico. Porén, a súa ausencia non ten por que respostar necesariamente á súa inutilización polos castrexos costeiros. O mesmo acontece coa ameixa nalgún concheiro da época; unha hipótese para explicar esta ausencia obedecería, como apuntaba o meu curmán Iván, a que esas xentes non sabían facer a salsa, polo que non mariscarían a patella vulgata…

En todo caso, daqueles polbos vienen estos lodos. Maxinemos ao estilo cunqueirán que o caldeiro máxico da Galicia céltica protohistórica derivou co paso do tempo no pote galego, nese trebello esencial do noso lar tradicional, na pota para facer o cocido e para cocer o polbo. Recipientes todos que serven para trascender a realidade e adentrarse nunha nova dimensión, nun novo estado psicofísico a través do cobre: a caldeirada. O ilustrado marqués de Sargadelos non era idiota e na súa afamada fábrica produciu centos e centos de potas de rancho de batallón para os Reais Exércitos da Súa Maxestade EL-Rei das Españas, cobre moitas veces, non cobrado. A importancia dos caldeiros na Galicia premoderna vén dada polo feito de seren reparados incluso con parches metálicos feitos con moedas, perras chicas, perras gordas, amadeos e afonsos. Eu recordo na casa do meu avó en Cerasia estes remendos a base de vellos patacóns de Afonso XII. Os vellos dicían que lle daba un aire cortesán ao cocido e ao polbo, porque xantar, xantabas coma un rei, aínda que fose só no día da festa do Santo Patrón.

Nestes comezos do século XXI Galicia está tomada por esgrevis garantes da saúde pública, por unha comisión anónima de civilización dos costumes que me recorda moito a unha entidade semellante promocionada polo Estado etíope. Empregando como excusa a hixiene, estes funcionarios africanos obrigan ás comunidades tribais a abandoar os seus costumes tradicionais, procurando a uniformización dos cidadáns e a anulación de toda diferenza cultural. En Galicia primeiro viñeron a polos que facían a augardente na casa, pero non me importou porque eu non bebía. Deseguido multaron a aqueles que sangaban con coitelo ao marrao, pero tampouco me importou porque son vexetariano e antitaurino. Asemade, lograron acabar coas cortes e liscar das feiras galegas o gando, a súa verdadeira razón de ser, pero tampouco ía comigo, que pensaba que o leite viña da neveira. Logo deulles polas cubas, as amboas e as pezas de barro de Gundivós sen esmaltar, pero a min tanto me tiña porque bebía Fanta e mercaba nos chinos. Agora perseguen os caldeiros de cobre, pero xa me é tarde, que o médico me quitou o pementón. Se é por hixiene, estes sabios deberían prohibir os billetes, cheos de merda, farlopa e virus transmisores de enfermidades, entre elas a idiotez.

En vez de declarar Ben de Interese Cultural a obra de Castelao (sic), o surrealista goberno galego do ga-soso (e supostamente conservador) Feijoo, debería declarar BIC os caldeiros máxicos das nosas pulpeiras. Como non o fará, os insumisos e insumisas cupríferos seguiremos guindando á pota moedas ou anacos de cobre mentres se coce, ou cocemos, un bo polbo calcolítico. Unha maneira coma outra calquera de facer país.