Emulando á afección da selección española do século XXI berrou um inquietante “A por ellos”. Inda conservamos na casa un exemplar do diario YA dando conta do primeiro asalto do capón de Vilalba. Esta lembranza conforma o primeiro chanzo da miña esporádica relación co káiser chairego. A segunda vez en que se me apareceu, creo que xa o teño contado alguha vez, foi na campaña eleitoral de 1989, cando se dispuña a gañar por primeira vez a Xunta de Galicia. Cine Gonviz de Pontevedra. Manuel Fraga no cartel, cheo até a bandeira. Ambiente mesiánico entre a xente de orde pontevedresa. Don Manuel semellaba un xigante de bronce; coa súa brillante oratoria autoritaria xogaba cos argonautas do tripartito, auténticos deuses caídos en desgraza. Todo un animal político adorado por un público entregado.
A seguinte ocasión na que puiden ter contacto directo co Querido Líder foi no verán olímpico de 1992. Eu era un dos adolescentes que participaban da campaña de verán da Xunta de Galicia, gozando unha quincena das prestacións do acampamento d’A Devesa en Ribadeo. Parte das instalacións eran cedidas xenerosamente polo Presidente para as actividades privadas de ordes relixiosas, como as Calasancias. Noutros acampamentos, herdados do Frente de Juventudes, compartían espazo os fillos dos militares e os fillos da poboación civil. Inercias do pasado. Na Devesa pasaron uns días daquela netos de emigrantes galegos a Urugai e Arxentina. Quizabes por iso foi elixido como lugar de paso pola comitiva do káiser Manuel Fraga Iribarne. O que vos conto aconteceu realmente. Os directores do campo e os monitores ordearon que nos puxeramos as camisolas da Xunta de Galicia e formamos dúas ringleiras diante das tendas de campaña, como se fosemos membros das Xuventudes Hitlerianas. O Supremo Líder coa súa comitiva pasou, literalmente, revista, cruzando algunha verba agarimosa coa xuventude. Eran os tempos das parafernalias norcoreanas, tanto daban centos de gaiteiros uniformados, como xoves acampados en posición de firmes ou milleiros de empanadas no monte da Nosa Señora do Faro. E pasaron os anos...
No verán de 2004 tropecei de novo co Bismarck lugués. Cambiaran as tornas. Daquela eu dirixía as escavacións arqueolóxicas nos castros de Neixón, dentro dun campo de traballo interautonómico organizado pola Xunta e o Concello de Boiro. Dun día para outro avisouse que o Presidente viría de visita. En cuestión de horas chegou infraestrutura nunca vista, tirolinas, material didáctico, uniformes da Xunta, até un mago apareceu de sotaque para facer obradoiros de non se sabe moi ben que, alí, no acampamento boirense de Espiñeira. A chegada de Fraga foi antolóxica. Alí estaban todos os representantes políticos, que eran moitos, locais, hiperlocais, comarcais, provinciais, deputados, senadores, a Policía municipal e a Garda Civil con uniforme de gala. Cando aparca o coche oficial, o ex ministro de Franco, coma un piñeiro abaneado polo vento marés, a piques de estralar, outea por riba de toda a xentiña alí arrexuntada e atopa o que procuraba; sen facer o mínimo caso ao alcalde de turno, vai directo a saúdar cerimoniosamente ao comandante do posto da Garda de Civil de Boiro. Como bo autoritario, Fraga foi a por quen mantén a orde, a pola autoridade. Na miña opinión, esta é a primeira chave para comprender a vida e obra deste personaxe: o seu carácter autoritario. Quizabes por iso é tan admirado polo franquista Obiang, dictador de Guinea Ecuatorial, quen se empeñou en convidar a Fraga no corenta aniversario da independencia. Seica cando baixaba do avión, Obiang espetoulle: “gracias don Manuel por venir, porque ya se ve que está usted acabado”.
Manuel Fraga fora o enviado de Franco a Malabo para firmar a independencia da colonia o 12 de outubro de 1968. As fotos que se conservan dese histórico momento amosan ao vilalbés no cumio do seu éxito, como un valor seguro para afrontar o futuro do Rexime. En agosto de 1975 a editorial catalá Dirosa tiraba do prelo un voluminoso libro titulado “Iribarne. Retrato en tres tiempos”, un encomiástico panfleto panexírico firmado polo reformista conservador Manuel Milián Mestre (posteriormente deputado do PP). Nesta obra podemos seguir a xénese e consolidación da personalidade do káiser galego, nun percorrido curioso complementado cun marabilloso aparato gráfico: aquí, Fraga ao xeito gentleman británico com bombín e paraugas por Londres adiante, co Big Ben ao fondo, acolá bailando coa duquesa de Alba ou dando boa conta de animais salvaxes nos Picos de Europa. O que non conta o libro é que, no tardofranquismo, Manuel Fraga trabucouse, por esquencer cal era a política real de quen tiña a sartén polo mango, por apurar os tempos, por ambición e vaidade. De ser a cara amable dunha ditadura, de codearse cos políticos de talla internacional, a democracia levouno á periferia do poder. Outra fotografía resume, para min, o fracaso fraguiano, debeu ser tomada polo tempo das primeiras eleccións: Manuel Fraga enxángase para darlle persoalmente a papeleta a un vello petrucio sentado, caiada na mao, ao sopé da súa palloza ancaresa. “Global to local”, como din os ingleses. O káiser pagou o seu erro co fracaso, un fracaso que non compensa o ser un pai da Constitución, ser refundador de Alianza Popular, ser un presidente per saecula ssaeculorum dos galegos.ou ser senador vitalicio. As súas exequias nunca serán como as de Adolfo Suárez, cando toque.
Nos seus anos universitarios no Madrid da posguerra, segundo afirma Manuel Milián Mestre, “su empuje, su tenacidad estudiosa y a veces destemplada” valéronlle o mote de “Tractor Thompson”. Nos últimos tempos, o vello káiser exilado, volta facer honra ao seu sobrenome de mocedade, actuando coma un vello tractor enfurruxado e esquencido na palleira por todos aqueles que lle deben a súa propia subsistencia política hoxendía.
Xurxo M. Ayán Vila (Lugo, 1976) é arqueólogo e investigador do CSIC.
