A lectura compartida, un xeito de educar ás crianzas máis alá de pantallas e redes sociais

"O ler sen pensar fainos unha mente desordenada. O pensar sen ler fainos desequilibrados". Xa hai case 2.500 anos que o filósofo chinés Confucio recoñecía as virtudes da lectura. Unhas virtudes que teñen que comezar cantos antes e inculcarllas aos máis pequenos antes de que saiban ler.  Segundo o último informe PISA 2022, a comprensión lectora dos alumnos españois cae catorce puntos con respecto a 2012. O informe PIRLS 2021 xa apuntaba que, en só cinco anos, os alumnos españois de nove a dez anos empeoraran sete puntos en comprensión lectora. Por iso, a importancia de traballar desde casa para reforzar a comprensión lectora. 

De feito, os expertos lembran a importancia de retomar e potenciar a lectura compartida, unha técnica que, a pesar de contar co beneplácito dos académicos desde fai máis de trinta anos, "aínda non ten o lugar que se merece en moitos fogares", considera Llorenç Andreu, catedrático dos Estudos de Psicoloxía e Ciencias da Educación e líder do Grupo de Investigación en Cognición e Linguaxe (GRECIL) do NeuroDevelop eHealth Lab, adscrito ao eHealth Center da Universitat Oberta de Catalunya (UOC).

"O gusto pola lectura débese crear moito antes de que os nenos lean. Obviamente, un libro non ten a estimulación que ten un móbil; ler require esforzo, pero é importante que se xeren estes hábitos desde ben pequenos", lembra Andreu que tamén recoñece que a dixitalización, as novas tecnoloxías e as redes sociais son un problema para a madurez lectora.

 

Por iso, o segredo para remar a favor da lectura e apartar aos nenos das pantallas está en que os adultos sexan uns bos referentes e que tamén se aparten desas mesmas pantallas. "Os adultos, ou a sociedade en xeral, forman unha parcela que nos afecta a todos e todos debemos predicar con exemplo", asevera Andreu. E razón non lle falta: máis dun terzo dos españois (35,2 %) seguen sen ler nunca ou case nunca.

Para Andreu, a lectura compartida é "a interacción que se crea entre un neno que está a aprender a ler e outra persoa que xa le correctamente, xa sexa outro neno máis maior, un familiar ou un mestre". Desta maneira, como incide Andreu, o lector experto moldea, motiva e guía ao novel para que mellore a súa comprensión lectora e fluidez lingüística.

XEITOS DE LER ACOMPAÑADOS

No entanto, hai moitas maneiras de practicar a lectura compartida. "Temos a máis espontánea, cando o pai ou a nai sentan a ler cos seus fillos antes de durmir; ou a máis estruturada, cun libro que inclúa instrucións de como ler e preguntas para facer ao neno co fin de que interactúe co texto". E aínda que a primeira opción ten moitos efectos positivos para o menor, coa segunda conséguense efectos contundentes para o desenvolvemento da lectura.

Os primeiros estudos sobre lectura compartida nacen na década dos 80, principalmente en países de fala anglosaxoa. En Estados Unidos, esta corrente empezou a coller forza na década dos 90 e hoxe son moitos os investigadores que teñen como liña de estudo a lectura compartida. Howard Goldstein é un deles. En 2016 publicou Story Friends, un programa de intervención lingüística que está formado por 26 libros.

"A lectura con instrucións é máis pautada e consciente tanto para o neno como para quen o guía. Créase un vínculo, é un momento no que os adultos falan cos nenos e comparten unha historia, e iso anima aos máis pequenos a comprender e responder. E é así como interactúan coa linguaxe", engade Howard Goldstein, vicedecano e profesor de Ciencias da Comunicación e Trastornos da Comunicación na Universidade do Sur de Florida (Tampa, EE. UU.) e doutor en Psicoloxía do Desenvolvemento e Discapacidade Intelectual pola Universidade Vanderbilt (Tennessee, EE. UU.), segundo apunta a UOC.

O seu obxectivo é a ampliación do vocabulario do neno ou nena. Nas páxinas dos libros, os nenos descobren palabras a través de ilustracións, textos rimados (para facilitar a memorización do vocabulario), sons e varios compoñentes interactivos. Ademais, cada capítulo ten actividades a modo de proba. Para Goldstein, é vital que o neno ou nena en idade de alfabetización aprenda un abanico amplo de vocabulario.

COMPRENDER A LER TAMÉN É EXPRESAR EMOCIÓNS

Un dos principais problemas para impulsar a lectura son os problemas de de comprensión lectora. "Son máis difíciles de diagnosticar. Os efectos dunha comprensión lectora pobre teñen un impacto importante na vida e o desenvolvemento da persoa", asegura o profesor de Psicoloxía e Ciencias da Educación da UOC. Nesta liña tamén se sitúa Goldstein, quen sinala que "unha perda de competencia lectora tamén afecta a como un expresa as súas emocións. Se se le pouco, a capacidade de expresión e de comprensión tamén diminución. A linguaxe é unha ferramenta de regulación emocional e expresión; por tanto, de forma máis indirecta, tamén afecta o terreo psicolóxico e emocional".

No entanto, a lectura compartida ha gañado seguidores nos últimos anos. Agora son moitos os colexios ou as bibliotecas públicas españolas que apostan por ela. Existe a figura dos expertos noveis ou padriños de lectura que, como explica Andreu, "son nenos de cursos superiores que dedican unhas horas cada semana a ler con outro que está a aprender". Haberá que esperar para saber cales son os resultados destas incursións, pero, como recoñecen estes dous expertos, a alfabetización empeza en casa.