Carrillo González, catedrático de Enerxía Eléctrica: "O sistema ten debilidades e hai que traballar para fortalecelo"

O apagamento que deixou sen subministración eléctrica a toda a península Ibérica este luns 28 de abril foi consecuencia dun momento de especial vulnerabilidade da rede, segundo apuntan as primeiras informacións e a falta de que a comisión de investigación liderada polo Ministerio para a Transición Ecolóxica dea resultados. O presidente Pedro Sánchez asegurou na súa intervención de última hora na noite do luns que desapareceron 15 xigavatios (GWh) de potencia da rede eléctrica en 5 segundos, o equivalente ao 60 % da enerxía que se estaba consumindo nese intre. Este martes pola mañá, o director de Servizos á Operación de Red Eléctrica, Eduardo Prieto, sinalou que no mediodía do luns rexistráronse dúas desconexións separadas por un segundo e medio na rexión suroeste peninsular que provocaron unha caída brusca da frecuencia.

Xente á luz de velas na Praza do Obradoiro, durante a xornada de apagamento eléctrico o luns 28 de abril de 2025 | Fonte: AGOSTIME - Arquivo

Segundo explicou, a primeira foi absorbida polo sistema, pero a segunda levou ao colapso. "É moi posible que a perda de xeración fose solar", dicía, aínda que reiterou que as conclusións son preliminares. Galicia Confidencial contactou con Camilo José Carrillo González, catedrático de Enxeñaría eléctrica da Universidade de Vigo (UVigo), para comprender como foi posible que se producise este colapso, se finalmente se confirma que o fallo derivou desas dúas caídas detectadas nun contexto no que a maior parte da enerxía producida procedía de fontes de enerxía renovables, especialmente da solar fotovoltaica (máis dun 70 %) e da eólica (un 10 %). Pola contra, neses momentos as centrais convencionais --hidráulicas, nucleares e de ciclo combinado--, que tradicionalmente son as que achegan estabilidade á rede eléctrica, tiñan unha participación minoritaria. 

OS SISTEMAS DE PROTECCIÓN DEBERÍAN TER SOPORTADO OS FALLOS

"Os elementos que dán estabilidade ao sistema eléctrico fronte a perturbacións son precisamente as centrais convencionais --que son as que inxectan inercia ao sistema eléctrico--, polo que, se a súa presenza é baixa, o sistema vólvese máis feble ante incidencias", explica Carrillo González, que tamén sinala que a situación que se vive actualmente na rede eléctrica española, con altos niveis de xeración de enerxía renovable, é relativamente recente: "Hai 15 ou 20 anos ter un 10 % da electricidade xerado por renovables xa era considerado un risco para a estabilidade da rede --pois as fontes renovables son quen de xerar enerxía, pero non de inxectar esa inercia que precisa o sistema para resistir cambios bruscos na frecuencia da rede--; hoxe, chegamos ao 80 % e, malia todo, ata o de agora non tivemos nunca problemas", resalta. Agora ben, incide en que "o que aconteceu este luns non pode volver ocorrer", de maneira que "é preciso atopar a causa concreta e adoptar solucións para que non volva acontecer algo semellante nun futuro".

E é que, como resalta o catedrático da UVigo, a caída simultánea de dúas centrais, aínda que non é un escenario extremadamente probable, tampouco é algo impensable, pois non era disparatado que se producise. Ante esta situación, e na súa consideración, "os sistemas de protección ante continxencias deberían ser quen de soportar este tipo de fallos e ser inmunes a eles", aínda que tamén matiza que, en calquera caso, "a magnitude do fallo tivo que ser superior a aqueles que estaban previstos durante as simulacións de seguridade das centrais". Así mesmo, outro dos aspectos que puxo en evidencia este apagamento a nivel peninsular foi a forte interconexión eléctrica que existe entre España e Portugal. Ao respecto, o experto indica que "a interconexión eléctrica entre ambos territorios é tan intensa que, se cae España, cae Portugal, iso é así".

RECUPERACIÓN LENTA, MÁIS DE 10 HORAS NALGÚNS CASOS, PERO RAZOABLE

Tralo apagamento, a recuperación da subministración eléctrica non foi inmediata nin uniforme en todo o país. "Os xeradores de electricidade son como volantes de inercia que teñen que sincronizarse, polo que non podes acender todo de golpe unha vez se chega ao 'cero absoluto', tes que ir sincronizando zonas de maneira progresiva e interconectándoas", explica Carrillo González. "O sistema eléctrico español é moi robusto, pero, unha vez cae, levantalo é moi complexo", sinala. Esta complexidade fixo que a restauración completa da rede fose un proceso lento, que se chegou a prolongar mesmo máis de 10 horas nalgúns puntos. Pero, a pesar de que para a maioría da poboación este tempo resultase moi longo, o catedrático da UVigo valorouno como "razoable" para a recuperación, tendo en conta a gravidade da incidencia, se finalmente se chega a confirmar a hipótese dos fallos simultaneados que levaron á perda de enerxía solar. "Ao ver como evolucionaba a xeración de inercia nas primeiras horas, ata podería preverse que ía tardar máis do que tardou", asegura.

O PAPEL FUNDAMENTAL QUE XOGOU O CICLO COMBINADO NA REACTIVACIÓN

Durante o proceso de recuperación da subministración eléctrica, as centrais de ciclo combinado foron fundamentais para poder relanzar o sistema. A baixa dispoñibilidade de recursos renovables --a medida que chegaba a noite e non se retomaba o sistema ían mermando fontes de xeración de enerxía renovable como o vento e o sol-- fixo que se tivese que recorrer principalmente a estas instalacións convencionais, que, ademais, achegan a inercia precisa para estabilizar a rede nas fases iniciais de reactivación da mesma. "A hidráulica tamén participou, pero sobre todo as tradicionais e, cando o sistema foi collendo forza, xa se puido ir sumando a xeración renovable dispoñible", apunta o catedrático da UVigo.

UN AVISO SOBRE O FUTURO DO SISTEMA ELÉCTRICO: ISTO NON PODE REPETIRSE

Carrillo González convida a interpretar o apagamento vivido este luns como a oportunidade para reflexionar sobre os riscos que presenta un sistema cada vez máis dependente de fontes de enerxía renovables. "Descartar totalmente unha situación como a vivida sería un erro, porque evidenciou que o sistema ten debilidades, e hai que traballar para fortalecelo", advirte. As solucións, dende o seu punto de vista, pasarían por mellorar a tecnoloxía para que as renovables poidan achegar inercia ao sistema en por elas, ao igual que fan as fontes tradicionais, e por apostar polo almacenamento de enerxía como ferramenta para garantir a estabilidade. Porén, o catedrático da UVigo tamén pide calma: "Hai que esperar aos informes técnicos oficiais e aprender dos erros para mellorar a seguridade do sistema". "Esta experiencia tamén servirá para toda Europa, non só para España", conclúe.