Confrotando mundos: Un día no paseo do río Sarela

No paseo do río Sarela existe unha confrontación entre o espazo natural e a modificación do home do mesmo. Non é algo negativo, senón enriquecedor. É un lugar perfecto para ver a actividade de Santiago de Compostela ata principios do século XX, xa que a zona tivo unha grande actividade produtiva que rematou a partir da revolución industrial. Grazas ao traballo municipal dos sucesivos gobernos, o último o de Compostela Aberta, actualmente é un lugar onde, se ben non é o motor da cidade como historicamente foi, volve ser un lugar de recreo para os cidadáns de Santiago de Compostela.

Pasear pola súa senda é vivir entre dous mundos, unha fusión entre o urbanizado e o natural. É unha gran zona verde gañada ao esquecemento. Os contrastes son habituais durante o paseo: leiras ao carón da rúa, casas onde vive xente con normalidade atravesadas polos restos dun muíño, camiños que cada dous minutos cambian entre un aspecto rururbano a un entorno natural privilexiado mesturado con ruínas lamentablemente decoradas con pintadas a meirande parte das ocasións.

Ás xentes que alí viven son tan diversas como os usos que tivo no seu tempo o río. Poden verse dende anciáns que todos os días fan o seu paseo de rigor, ata rapaces que van alí a refrescarse ante as grandes temperaturas que poden chegar a rexistrarse na capital galega. Incluso, dada a intimidade de moitos lugares, non é estraño atopar improvisadas citas románticas.

Por outra banda, tamén hai persoas que ven no terreo un bo lugar para facer deporte ou pasear aos seus cans. “Non é estraño incluso atopar tendas de campaña de persoas que ilegalmente pasan aquí a noite. E a verdade é que dadas as circunstancias o entendo”, explica Aurora Rodríguez, unha estudante da universidade que para fuxir do estrés que ás veces lle supoñen os estudios decide frecuentar o río. Por último e para rematar este heteroxéneo paisaxe sociolóxico, son moitos os pescadores que frecuentan a zona. Esta actividade fai anos era imposible pola contaminación do río, mais grazas o traballo do Concello de Santiago, puido recuperarse para este propósito unha zona que sempre tivo fama de ser troiteira.

MUÍÑOS E LAVADOIROS

A pesar do seu percorrido, a forza do Sarela movía os rodicios de ata trinta muíños fariñeiros. A meirande parte deles utilizábase para o millo pero tamén os había de trigo e centeo. Coa súa actividade abastecían aos panadeiros e labregos da comarca que a súa vez facían produtos elaborados con esta materia prima.

Tamén é terra de lavadoiros, un labor exercido por mulleres de xeito histórico. están separadas do río como tal e abastecidos por unha fonte independente como pode ser o caso do lavadoiro de Pontepedriña. Estes lugares non soamente servían como actividade produtiva, senón que supoñían lugares de reunión e socialización para un xénero feminino tradicionalmente asolagado. Os que se atopan directamente no río simplemente son unha mínima rampla na beira onde as lavandeiras facían o seu labor axeonlladas. Hai un total de dez muíños e seis lavadoiros que se pode atopar durante todo o paseo a beira do río Sarela.

IMPORTANCIA A NIVEL HISTÓRICO

Na parte oeste da cidade coa que coincide gran parte do paseo estivo situada historicamente a denominada horta de Compostela, unha extensión de cultivos que abastecían tanto aos seus propietarios como ao cabido da Catedral, a xeito de mercado diario. Diso non queda practicamente nada, soamente algún conduto que se pode ver á beira do río que se utilizaba para abastecer de auga ás plantacións e algunha horta dalgunha das casas que se sitúan á beira do camiño.

Xunto co río Sar, o Sarela sempre foi un piar da vida dos habitantes de Compostela, unha cidade sen mar que medrou entre os dous ríos. Importantes dende o punto de vista público como fonte de recursos ata o uso dos seus espazos como lugar de traballo e de lecer. Tamén o lecer, onde o lugar é unha zona ideal para o paseo e para o ocio.

Outro dos elementos que hai perdidos no lugar son restos de fabricas de curtido, a actividade máis salientable da cidade durante o século XIX, antes de que chegara a industrialización e fora substituída por outras. A zona cumpría todo o necesario para desenvolver a actividade: Unha ruta de transporte ferroviaria para que chegara a materia prima e sen garantida a distribución do produto final, abundante auga e un lugar afastado por mor dos malos olores que desprendía. Un total de nove fábricas deste tipo se poden atopar na beira do río, unha máis accesibles que outras.