Así ameaza a vespa velutina as colonias de abellas en Galicia

A vespa exótica e invasora velutina é un feroz depredador de abellas melíferas e unha grave amenaza para a apicultura, pero tamén para a biosfera, xa que as abellas cumpren un ‘servizo público’ de polinización, un proceso fundamental para a supervivencia dos nosos ecosistemas: case o 90% das especies de plantas con flores silvestres do mundo dependen da polinización animal, xunto con máis do 75% dos cultivos alimentarios do mundo e o 35% das terras agrícolas; os polinizadores non só contribúen directamente á seguridade alimentaria, senón que son clave para conservar a biodiversidade, polo que a velutina, ao pór en risco a supervivencia das abellas, tamén está ameazando o equilibrio dos ecosistemas nos que se instala.

As abellas son a principal vítima da depredación da vespa asiática para alimentar as súas larvas, estresando e debilitando as colonias de abellas. Un equipo do Departamento de Bioloxía Vexetal e Ciencias do Solo da Universidade de Vigo investigou precisamente a presión que exerce a velutina sobre os apiarios e as súas consecuencias. Para isto, fixeron un seguimento de dez colmeas nun apiario situado nunha zona de alta presión de velutina durante os anos 2020 e 2021, no que monitorizaron as condicións ambientais do apiario, as condicións internas das colonias cunha cámara de fototrampeo.

Temperaturas entre 15 °C e 25 °C e unha humidade relativa superior ao 60% semellan favorecer un aumento do número de vespas asiáticas arredor das colmeas de abellas

As relacións entre as condicións meteorolóxicas e a actividade da velutina mostraron dous tipos de comportamento deste insecto. Nos meses de xullo e agosto, o número máximo de exemplares de velutina apareceu en horas non centrais do día. Mentres, nos meses de setembro e outubro, a maior presión no apiario produciuse nas horas centrais do día, coincidindo con temperaturas entre 15 °C e 25 °C e unha humidade relativa superior ao 60%.

A colonia de abellas con maior capacidade de termorregulación (capacidade de manter a temperatura no interior da colmea) foi a máis forte e foi o factor clave para a supervivencia da colonia, mesmo cando a presión da velutina tamén era alta.

Polo tanto, din, “o fortalecemento das colmeas e a mellora do estado de saúde destas é fundamental para evitar o descenso das colonias”.

O apiario estudado é o do Centro de Formación e Experimentación Agroforestal de Sergude, en Boqueixón, onde os niños de velutina foran rexistrados por primeira vez en 2015. Entre febreiro de 2020 e outubro de 2021, os investigadores vixiaron dúas colonias de abellas melíferas mediante o Bee Hive Monitoring System, un sistema para controlar as colmeas e as condicións meteorolóxicas do apiario que permitiu o rexistro e almacenamento dos datos dos diferentes sensores e a transferencia periódica de datos a un servidor remoto para a posterior análise de datos. O sistema permitiu rexistrar as condicións externas e internas das colmeas. Os parámetros que se rexistraron para as condicións externas foron a temperatura e a humidade relativa, mentres que os sensores internos proporcionaron a temperatura e a humidade relativa da colonia.

Ademais dos sensores de datos, utilizouse unha cámara de fototrampeo colocada a un metro de distancia que permitiu distinguir nas fotografías as velutina e as abellas, ademais da visualización das colmeas estudadas. A cámara estaba programada para facer fotografías cada hora, de 6:00 h a 0:00 h. e obtivéronse e analizáronse 9.567 imaxes.

Por outro lado, as prácticas de manexo que se realizaron no apiario durante o período de estudo foron implementadas por un apicultor experimentado en función das necesidades das colonias. Os sistemas de vixilancia instaláronse nas colmeas en febreiro de 2020, cando comezou o estudo. A colleita de mel realizouse en setembro nos dous anos (2020 e 2021). E utilizáronse trampas de cebo e arpas eléctricas para reducir a presión das velutinas no apiario nos meses de verán e outono.

SEIS MESES BAIXO A PRESIÓN DA VELUTINA

Os primeiros avistamentos de velutina que foron captados pola cámara no apiario atopáronse, en cada un dos anos de estudo, o 12 de xuño de 2020 e o 26 de maio de 2021, con moi poucos exemplares da vespa asiática. Nos dous anos, o apicultor advertiu a presenza da velutina no apiario en xullo, un mes máis tarde do que a cámara mostraba. Por iso, a cámara permitiu notificar a aparición da velutina antes dos avisos do apicultor.

Os autores destacan o feito de que a presión da depredación da velutina sobre as abellas durou máis de seis meses en cada un dos anos analizados, exercendo a maior presión nos meses máis cálidos, xullo e agosto.

Ao principio, os exemplares de velutina apareceron esporádicamente e en moitos días non houbo observacións. Desde xuño ata mediados de agosto, o número de vespas asiáticas diante das colmeas de abellas foi aumentando. Despois dese período, o número de velutinas diminuíu nos dous anos e volveu aumentar exponencialmente ata mediados de setembro de 2020 e mediados de outubro de 2021. En 2020, despois do número máximo de exemplares de velutina en setembro, a curva diminuíu. No período de 2021, a curva foi similar á de 2020, pero o seu pico cambiou aproximadamente un mes e medio con respecto ao pico que se observou en 2020.

De xuño a agosto, a maioría das vespas aparecían nas horas non centrais do día, mentres que nos meses de setembro e outubro, o maior número atopouse ao mediodía

Os investigadores relacionaron a temperatura externa e a humidade relativa coa presenza da velutina no apiario, onde apareceu cando os valores de temperatura estaban entre 5 °C e 33 °C e os valores de humidade relativa, entre o 40% e o 100%. O maior número de vespas asiáticas atopouse con temperaturas entre 15 °C e 25 °C e unha humidade relativa elevada, por enriba do 60%.

Os rexistros mostran unha correlación positiva entre os avistamentos de velutina e a temperatura externa, mentres que se mostraron correlacións inversas entre o avistamento do depredador e a humidade relativa externa.

Como o patrón de presión da velutina era diferente cada mes, as correlacións tamén foron diferentes segundo o mes. Así, xullo e agosto tiveron unha menor correlación entre a temperatura exterior e os avistamentos velutina, mentres que en xuño, setembro e outubro observouse unha maior correlación entre a temperatura externa e o número de avespas diante das colmeas.

A presenza destas avespas tamén variou durante o día e dependendo dos meses e do ano de estudo. Así, a distribución horaria do número de vespas asiáticas contabilizadas permitiu diferenciar dous períodos nos dous anos: o primeiro, de xuño a agosto e o segundo, de setembro a outubro. De xuño a agosto, a maioría dos exemplares aparecían normalmente nas horas non centrais do día, mentres que nos meses de setembro e outubro, o maior número atopouse no mediodía.

En resumo, durante os dous anos, os primeiros avistamentos no apiario atopáronse no mes de xuño. No verán, durante os meses de xullo e agosto, o maior número de individuos de velutina concentrouse no apiario nas horas non centrais do día 10:00-13:00 e 16:00-20:00 en ambos os dous anos.

Como explican os autores do estudo, as vespas asiáticas evitaron as temperaturas máximas e as mínimas humidades relativas entre as 13:00 h e as 16:00 h. Así, setembro de 2020 foi o mes no que apareceu o máximo número de velutinas no apiario. As horas comprendidas entre as 16:00 h e as 19:00 h caracterizáronse por presentar altas temperaturas (aínda que non as máximas) e baixa humidade relativa. En setembro de 2021, para a temperatura exterior, o patrón foi similar. Mentres que en outubro de 2021, as vespas aumentaron exponencialmente nas horas centrais do día, coincidindo coas mesmas condicións meteorolóxicas que en setembro de 2020. En xeral, durante todo o período, a vespa velutina comezou a aparecer ás 7:00 h e rematou ás 21.00 h.

FORTALEZA DAS COLONIAS

En canto á fortaleza das colonias de abellas fronte á presión das vespas, ambas as dúas comezaron o estudo cunha forza similar, pero en marzo de 2020 a colonia 1 diminuíu a súa poboación e forza.

Ambas as colonias progresaron durante a estación do mel e no inverno acadaron o mesmo estado en canto a cría,, poboación de abellas e reservas de alimentos. Na primavera de 2021, non houbo diferenzas significativas entre a forza das dúas colonias. Non obstante, durante o verán, a colonia 2 perdeu poboación e finalmente, ao final do estudo, morreu.

As imaxes rexistradas mostraron 2.523 avistamentos fronte ás colmeas monitorizadas: 1.337 en 2020 e 1.186 en 2021

Os científicos compararon a capacidade termorreguladora de ambas as colonias, observando algunhas diferenzas entre a temperatura interna de ambas as dúas e os valores de temperatura externa. No primeiro ano, ambas as colonias puideron manter unha alta regulación da temperatura interna e mesmo a colonia 2 tiña mellor capacidade de termorregulación. Non obstante, en 2021 as temperaturas internas diferiron significativamente entre as colonias. En 2021, a colonia 1 presentou unha alta capacidade termorreguladora durante o día. Pola contra, a curva de temperatura interna de da colonia 2 estivo máis influenciada pola temperatura externa, mostrando unha curva similar. En consecuencia, a segunda tivo unha mellor capacidade termorreguladora en 2020 que en 2021, e en 2021, a un foi a máis forte, con mellor capacidade termorreguladora.

As imaxes rexistradas polos investigadores mostraron un total de 2.523 avistamentos fronte ás colmeas monitorizadas (1.337 en 2020 e 1.186 en 2021). Os avistamentos diferiron significativamente entre as colonias ao longo dos dous anos de estudo. En 2020, o maior número de velutinas atopouse en xullo, agosto e setembro, con 700 avistamentos fronte a colonia 1 en comparación con 637 fronte á colonia 2.

O número de vespas por mes non mostrou diferenzas significativas entre as dúas colonias monitorizadas. En 2021, os meses de xuño, xullo e agosto tiveron un patrón similar ao de 2020, co maior número de insectos invasores ante a colonia 1. Non obstante, en setembro a presión foi considerablemente menor para esa colonia e en outubro detectouse o maior número de vespas fronte a colonia 2, con 457 individuos.

O número total de individuos de velutina na tempada 2021 foi de 772 e 414 fronte ás colonias 2 e 1, respectivamente. Atopáronse diferenzas significativas no número de vespas entre ambas as colonias nos meses de xullo, agosto e outubro.

En resumo, como explican os autores do estudo, “os principais factores que afectaron a presión da vespa velutina nos apiarios foron o número e tamaño dos niños, as condicións meteorolóxicas, a forza das colonias de abellas, as prácticas de xestión da apicultura e o uso de medidas de control”.

Os investigadores salientan que nos arredores do apiario obxecto deste estudo detectáronse e destruíronse 42 niños de velutina entre maio de 2020 e outubro de 2021, malia o cal, “en ambos os anos houbo unha alta presión sobre o apiario”. E engaden: “A eliminación dos niños pode reducir brevemente a depredación, como ocorreu nos dous anos a mediados de agosto. Non obstante, a zona tivo unha forte presión e rapidamente apareceron de novo un elevado número de vespas fronte ás colmeas”.

No estudo constatouse que cando a entrada da colmea estaba chea de abellas, as vespas agochábanse baixo esta, agardando cazar as abellas cando regresasen. Por outra banda, cando había menos abellas na entrada da colmea, as velutinas tentaban entrar directamente. Como apuntan os investigadores, varios estudos demostraron que os avistamentos de velutina fronte ás entradas das colmeas están influenciados pola forza das colonias e o seu estado de saúde, de xeito que as colonias debilitadas mostran menos capacidade de defensa e teñen menos abellas na entrada, polo que as vespas asiáticas usan esta fenda para exercer máis presión.

Ademais das perdas de abellas, “a presenza de velutina nos apiarios afecta a correcta hibernación da colonia”, o cal, advirten os investigadores, “pode provocar o debilitamento das colonias para a próxima tempada”. “O estrés que causa a velutina ás abellas prodúcese nun período crítico para elas, porque a recollida de reservas das abellas melíferas para pasar o inverno e o aumento no apiario do número de vespas que as cazan ocorren simultáneamente”, proseguen estes autores, que comprobaron que “as colmeas non tiñan reservas de alimento e tiñan que alimentarse continuamente”.

A IMPORTANCIA DAS CONDICIÓNS CLIMÁTICAS

Os científicos tamén poñen o foco no feito de que “se demostrou que as condicións climáticas de Galicia favorecen a presenza desta especie invasora; de aí que desde a aparición desta especie, este territorio sexa o lugar onde se rexistrou un maior número de niños de vespa velutina”.

A presenza de vespa velutina nos apiarios varía segundo o mes e a hora do día, así como polas condicións meteorolóxicas

Ademais, proseguen, “o tempo afecta o voo das vespas e, en consecuencia, a presión sobre as colmeas de abellas durante a estación e durante o día”. Así, subliñan que os seus resultados mostran que “a temperatura externa e a humidade relativa afectan o número de vespas diante da colmea durante todo o día, pero as precipitacións tamén poderían afectar esta presenza”.

Os datos mostran que o maior número de individuos de velutina se rexistroan cando a temperatura estaba arredor dos 20 °C, mentres que a temperaturas externas superiores aos 35 °C e inferiores aos 10 °C non se observaron vespas diante das colmeas de abellas.

Do mesmo xeito, o maior número rexistrouse cunha humidade relativa externa media do 80%. E as precipitacións reduciron o número de velutinas nos apiarios.

Así, a presenza de vespa velutina nos apiarios varía segundo o mes e a hora do día, así como polas condicións meteorolóxicas.

CONSELLOS

Con todo isto, e tendo en conta que as abellas melíferas mostran “unha defensa ineficiente e desorganizada contra a vespa velutina”, os científicos da Universidade de Vigo consideran que “é importante controlar a vespa asiática e axudar ás colonias de abellas a loitar contra esta amenaza”.

“As técnicas de xestión centradas no fortalecemento das colonias de abellas para facilitar o comportamento de defensa son esenciais. Tamén se debe avaliar a influencia da distancia entre as colmeas para reducir a capacidade das vespas para capturar as abellas cando as colmeas están próximas”, indican os expertos.

“As colonias débiles poden sobrevivir e mellorar a súa saúde e forza con boas prácticas de xestión”

Debido á intensa presión que exerce a velutina durante seis meses, avisan de que “as colonias fortes tamén poden debilitarse”, mentres que “as colonias débiles poden sobrevivir e mellorar a súa saúde e forza con boas prácticas de xestión”. Por iso, din, “é moi importante xestionar cada colonia de abellas individualmente segundo as súas necesidades”.

En definitiva, estes científicos aconsellan mellorar as estratexias de xestión apícola en función de factores como o ciclo biolóxico da velutina e as condicións ambientais.

Os resultados do seu estudo de dous anos veñen de publicarse na revista científica internacional Veterinary Sciences.

ESTUDO SIMILAR EN CATALUÑA

Relacionado co traballo dos investigadores galegos, antes, un equipo de investigadores da Universitat Autònoma de Barcelona presentou en 2021 os resultados doutro seguimento de dous anos, entre marzo de 2019 e febreiro de 2021, do seu apiario experimental UABee, inicialmente formado por seis colmeas poboadas con abellas melíferas. Os resultados constaron o papel que xoga a velutina no declive das abellas.

Os investigadores rexistraron o peso, as incidencias ocorridas nas colmeas, capturaron imaxes da actividade das abellas e relacionaron todo iso coas condicións meteorolóxicas. O estudo completouse coa análise do pole e procedencia do néctar utilizado para producir o mel.

Os datos deste proxecto mostraron que o peso das colmeas e a actividade das abellas en condicións mediterráneas periurbanas (o apiario atópase nunha zona de bosque no mesmo campus da UAB en Bellaterra) aumenta coa temperatura no inverno e primavera, pero diminúe marcadamente no verán e tras as colleitas de mel, con mínimos ao comezo do outono. Por iso, os investigadores recomendan aos apicultores facer colleitas temperás na primavera para permitir ás abellas aumentar as súas reservas de mel e pole para pasar o verán e inverno.

O estudo realizado en Cataluña tamén mostra que os ataques de velutinas foron a maior ameaza para as abellas entre os meses de xuño e novembro

O estudo mostrou tamén como a conduta das abellas obreiras que colleitan pole e néctar depende da temperatura, cun máximo de actividade a 19,4 °C, e diminuíndo moito se a temperatura se reduce a menos de 7° C ou aumenta por enriba dos 31° C. Así, aínda que haxa floración, a súa utilidade para as abellas é moi limitada no inverno e verán.

Os resultados deste proxecto mostran tamén que os ataques de vespas velutinas constituíron a maior ameaza entre os meses de xuño e novembro. E observouse que a vespa asiática limita a saída das abellas durante todo o día e foi responsable dunha terceira parte das baixas totais en colmeas, polo que se instalaron arpas eléctricas como protección, que abateron máis de catro velutinas ao día, aínda que con efectos colaterais nas propias abellas e outras especies. Estes investigadores estimaron que a instalación de arpas evitou a predación de máis de 14.000 abellas en 2020. Con estas medidas, a produción media de mel foi de 13 kg por colmea e ano, situada entre a media española (10 kg) e a europea (15 kg).

“Grazas á monitorización con sensores de peso, temperatura e son púidose identificar as colmeas que tiñan problemas ou aquelas nas que as abellas estaban marchando, recuperando os enxames para así reforzalas e mantelas activas”, explicaron os autores deste estudo.

Así, tanto o estudo realizado en Galicia como o desenvolvido en Cataluña demostran que cun bo manexo e control da praga de vespa asiática, e protexendo as colonias de abellas e fortalecendo as súas defensas, pódese manter a poboación e produción de colmeas.