Beiras: "O erro do BNG foi non unir maiorías contra a oligarquía. Se o fixese en 2012 a alternativa non sería AGE"

-Cal foi o interese que o moveu para traducir o Espertemos!, de Edgard Morin?

Realmente foi un pouco por casualidade porque unha das miñas irmás, que viven en Montpellier, envioumo a comezos da primavera deste ano. Lino e chamoume a atención. En primeiro lugar porque Edgard Morin é un filósofo, un pensador, de considerable importancia. Persoalmente non me identifico co seu pensamento, mais é un pensamento moi creativo, moi interesante, moi progresista. Resulta moi interesante escoitalo e lelo. En segundo lugar, debemos ter en conta que ten 101 anos de idade e, por tanto, que un centenario escriba este libro é un caso moi singular, que logre manter a cabeza para facer unhas reflexións como as que el fai. En terceiro lugar, este libro é un chamamento á rebeldía, un chamamento a espertarmos, é unha denuncia do que sucede nas sociedades contemporáneas, no “sistema mundo”. Morin fai isto cunha óptica centrada no caso francés, como é lóxico, comezando coa Revolución francesa e coa crise de valores que está habendo. A min fíxome recordar rapidamente o que escribiu Eric Hobsbawn durante os anos 90 no capítulo introdutorio ou no final do último dos seus catro tomos sobre a historia política de Europa precisamente desde 1789. Hobsbawn dicía que durante os 90 non só había unha crise económica e social, senón que ademais había unha crise dos valores que fixeron triunfar os modernos sobre os antigos. Por tanto, unha crise dos valores da Ilustración, da democracia, da cidadanía entendida como tal e dos fundamentos da modernidade. En definitiva, Edgard Morin encaixa con todas estas críticas. Que un home con máis de cen anos faga un chamamento coma este é razón suficiente para traducilo.

-Cando o autor fala de que a Francia reaccionaria está gañando terreo á Francia Humanista, está alertando da volta de valores pre-revolucionarios?

Peor que iso, está falando de valores nazi-fascistas. O que está en perigo agora non só é Francia, senón toda Europa e estámolo a ver nas últimas noticias. Aí está a redada feita polos servizos de intelixencia na Alemaña contra un grupo que non só quixo facer un golpe de estado, senón que chegou a dicir que o estado alemán nacido da posguerra é ilexítimo e que o lexítimo sería un estado como o III Reich. Isto non pasaba nos 90 cando Hobsbawn, mais si está pasando con Vox aquí, con Orban en Hungría, co trumpismo e o Partido Republicano nos EE.UU., o que pasaba con Boris Johnson en Gran Bretaña ou o acontecido agora en Italia cunha primeira ministra reivindicando Mussolini. Tamén sucede en países nórdicos onde hai socialdemocracias asentadas desde hai medio século e coa posición sueca e finesa sobre a súa entrada na OTAN. Todo isto é moi grave. Por iso é importante o chamamento que fai unha persoa do prestixio intelectual e moral de Edgard Morin. Lembremos tamén a publicación hai dez anos ou máis de Indignádevos!, obra daquel vello membro da Resistencia Francesa e do seu Consello, Stéphane Hessel, unha chamada para rebelarnos, xusto antes ou coincidindo co que foi a rebelión cívica e a súa eclosión nas prazas públicas, o 15-M. Agora estamos diante dunha involución reaccionaria que non reivindica institucións do Antigo Réxime, senón institucións totalitarias do século XX. Non é o reaccionarismo tradicionalista, é moitísimo máis grave aínda.

Estase falando de valores nazi-fascistas e o que está en perigo agora é toda Europa

Beiras diríxese a Feijóo no Debate do estado do país

-Que perigo representa a multiculturalidade para os grupos reaccionarios europeos?

Ao revés, que perigo representan os grupos reaccionarios para a multiculturalidade? A multiculturalidade é o normal, máxime cando se fala dun “sistema mundo”, cando se fala da osmose entre diferentes culturas e entre diferentes espazos económicos, o que se chamou a “mundialización” ou “globalización”. A multiculturalidade é a normalidade desde que existen as civilizacións. Aínda así, ese calidoscopio multicultural pode que estea en conflito constante ou intermitente entre culturas distintas, mais iso non impide o contacto entre elas. Por outra parte, que a idea de nación sexa a concepción dunha cultura homoxénea e sobre todo uniforme, dunha única cultura ou relixión ou ideoloxía, iso é unha barbaridade, é un invento do totalitarismo. En termos contrarios, temos o crisol de diferentes culturas, diferentes identidades, como é o caso do Estado español coa realidade que mesmo recoñece a Constitución cando fala das nacionalidades históricas. Aínda que o problema non está resolto de maneira federal ou confederalmente, a reacción pretende impoñer a nación española creada na época dos Reis Católicos, por tanto castelá nese sentido. O perigo non está na multiculturalidade senón en quen quere converter a humanidade nun ente uniforme e, por tanto, iso significa a negación da alteridade, non recoñecer a entidade do outro. Mentres estudaba en Madrid para preparar a miña tese doutoral nun colexio maior moi famoso, cando me presentaban alguén e ese alguén preguntaba de onde era e eu dicía “soy gallego”, a resposta era “ah, español”. Non, non, a ver, eu son galego e cidadán do Estado español se se me recoñece isto, mais a min non me poden retirar a miña identidade galega para ser cidadán do Estado, aí é onde está o problema, iso é o que está no núcleo da cuestión.

-Tamén o autor do libro propón fórmulas para a regulación das vagas de inmigrantes, mesmo buscando eliminar o tráfico ilegal de persoas.

Esa parte en que Morin propón fórmulas para remediar os problemas é a parte que menos me satisfai. A min paréceme un tema un tanto ilusorio e pouco actualizado, non vai á raíz do problema. Aquí non hai que regularizar inmigracións; hai que regularizar a convivencia entre distintas identidades, distintas maneiras de entender o mundo. As diferentes culturas, cando coexisten nunha sociedade, sempre que asuman a existencia dun espazo común e por tanto se respecten reciprocamente, non teñen por que ser un problema. E, aínda máis, a inmigración é a que pode salvar demograficamente Europa, isto haino que entender moi ben. Quen criminaliza a presenza de inmigrantes, como aquí Vox, non di nada cando están sendo utilizados como man de obra barata baixo condicións infrahumanas en plantacións de froita ou nos traballos máis indesexables que ninguén quere nas cidades. Nunca tiven problemas con respecto á coexistencia con outras culturas, é algo que xa vivín cando estaba en París e xa había unha grande cantidade de inmigrantes do Magreb, Oriente Medio ou en Londres cando tamén chegaron as comunidades da India. Os problemas nacen cando se inventan: como a cuestión dos xudeus para os nazis e aquí os inmigrantes. Buscan un “chivo expiatorio” para enmascarar os verdadeiros problemas como o da sociedade de clases e o intento dos sectores privilexiados da sociedade para dominar absolutamente sobre todos os demais.

A multiculturalidade é o normal, máxime cando se fala dun "sistema mundo"

-Entón o estado como estrutura carece de “vontade propia” fronte a determinados estamentos sociais.

Si, en gran medida é o que pasou coa Constitución española, un documento que a min me parecía insuficiente, pois daquela eu estaba comprometido no proceso para traer a democracia. É dicir, despois de corenta anos de fascismo, un réxime totalitario que o declaraba nas súas leis fundamentais, un sistema baseado no exterminio dos demais por culpa dun golpe de estado que fracasou e logo trouxo unha guerra mal chamada civil, a guerra de España, despois de todo iso, en vez de desmantelar o réxime peza a peza e abrir un proceso constituínte e novo, acabouse facendo un pacto co franquismo, a reforma política do irreformable. Un réxime democrático defectuoso está ben reformalo para mellor, mais dentro dun réxime antidemocrático non cabe reforma. A Constitución significaba crear un marco democrático, mais durante os últimos anos converteuse nun sistema oligárquico que controla a plutocracia coa complicidade da xefatura do Estado e ultimamente coa complicidade da cúpula do poder xudicial, que é golpista. O título primeiro, que establece os dereitos dos cidadáns e as súas obrigas, ou que regula as bases da xustiza, das condicións de traballo, do sistema tributario e do dereito a reunión, está derrogado na práctica coa “lei mordaza”. A evasión a paraísos fiscais viola o establecido de que cada quen contribúa en base aos seus recursos. Aquí, pois, hai un dominio oligárquico establecido por quen di defender a Constitución. Aquí pasa dunha maneira máis grave. Teñamos en conta que na Alemaña, Italia e Francia o fascismo foi derrotado “manu militari” e os seus réximes acabaron desarticulados. Aquí non. Coa traizón das potencias occidentais, en vez de eliminaren o franquismo en 1945, pactaron con el porque o inimigo xa era a URSS e daquela necesitaban manter un sistema “vixía de occidente”. Todo isto agrávase porque temos unha monarquía que é corrupta. Ademais, a monarquía fai imposible o recoñecemento das identidades diferenciais en termos políticos. Por algo as forzas antifranquistas que defendían o dereito de autodeterminación dos pobos, cando iso estaba ben para facérense notar fronte ao franquismo, despois votaron en contra do recoñecemento do dereito de autodeterminación.

-Por tanto, esas oligarquías son as que pretenden diluír o “feito diferencial galego” desde as propias institucións que deberan preservalo.

O problema é máis grave. O pacto da Transición botou fóra do terreo de xogo político e democrático moitas forzas políticas que loitaran contra o franquismo. É inconcibible que das eleccións de 1977 apenas saísen deputados comunistas, con todo o que significaran CCOO e o PCE; que o Partido Socialista Galego, que montaramos nós en 1963 e que tiña máis prestixio, fose varrido polo PSOE, que eran catro nun taxi mais con todos os cartos proporcionados polos alemáns. Logo estaba o caciquismo franquista onde os máis bestas se apuntaran a Alianza Popular de Fraga e os menos bestas a UCD. Que sucedeu? Que en Euskadi e Cataluña, cando se puxeron en marcha os parlamentos autonómicos, estiveron en mans de forzas propias do país, aínda que fosen ao mellor conservadoras e non de esquerdas, mais eran propias. Aquí non, o nacionalismo de esquerda e os comunistas que loitaran contra o franquismo, nas eleccións de 1981 sacaran 4: 3 o BN-PG, a quen lles fixeron a trampa de xurar un regulamento de acatamento da Constitución, que non estaba nas condicións electorais, e 1 Esquerda Galega, con Camilo Nogueira. As mesmas forzas que reprimiran o movemento identitario galego desde o século XIX até o final do franquismo foron as que controlaron o Parlamento e a Xunta. Levamos corenta e un anos de autonomía, cun goberno tripartito que durou dous anos e outro bipartito que durou catro, en total seis anos fronte aos 35 do PP. A deriva do PP é a dun partido fascista, Feijóo é tan fascista como Pablo Casado, só que é Tartufo, agora estase vendo. O PP é un partido conivente co fascismo, por iso o pacto con Vox. Este é un réxime malnacido e en Galicia nin sequera houbo Transición.

Temos unha monarquía que é corrupta e iso fai imposible o recoñecemento das identidades diferenciais en termos políticos

-Ese aparato autonómico está en mans da dereita desde o primeiro momento.

Pois claro. Como é concibible que personaxes como os de AP, en vez de seren sancionados eexcluídos, se manteñan na vida pública e política desde o 1977 ou 1978? Ou que Fraga fose o líder do partido conservador, o PP? O PP é unha fraude chamándolle “popular”. Non é un partido “popular” porque eses partidos están fundados na base popular do país, sen usaren o termo “popular” como carne de canón. E ademais está a operación dirixida desde o aparato do Estado, con Felipe González e compañía, para quitar a Fraga do medio e envialo a Galicia coma quen envía un vicerrei a unha colonia. Para iso loitaron Castelao, os mártires do 36, as persoas que estiveron na cadea ou as que foron fusiladas. Houbo unha depuración do poder xudicial franquista que aplicaba leis absolutamente contrarias aos dereitos humanos? Non.

-A esquerda galega, nacionalista ou non, por que sempre acaban en tentativas de unión fracasadas?

Non, non hai intentos falidos, hai frustracións. O BNG foi un experimento falido cando estaba nun exilio interior en 1981, 1982 e 1984? O BNG en 1997 foi o único caso en que unha forza nacionalista de esquerda superara o PSOE no seu país, nin sequera en Cataluña ou o País Vasco. Que sucedeu? Pois as oligarquías que aquí dominaban todo puxeron o testo á ola que estaba a ferver a presión. Logo comezaron os problemas internos, iso si, erros das cúpulas. Cando o BNG nos anos 2000 colle unha deriva e non se embarca en acabar con esa idea de españolismo contra nacionalismo para acoller, unir maiorías comúns sobre a defensa da esquerda social fronte á oligarquía, erra. O erro do BNG foi non entrar, porque se o fixese en 2012, a alternativa non se chamaría AGE; o nacionalismo sería hexemónico dentro dese movemento. Cando se conseguiron máis de 200.000 votos despois de quince días de feita a coalición, era porque a xente quería iso e cando En Marea saca máis de 400.000 votos ás Cortes do Estado, cousa que nunca se lograra nin nas eleccións autonómicas, aí había todo un pulo. Logo comezaron as autocríticas que había que facer e algúns non fixeron. Durante a primavera pasada saquei un manifesto particular que subtitulei como “Oficio profano de defuntos” onde fago autocrítica de todo isto. A cuestión non está só en que as esquerdas deberan unirse, deben facelo, mais non é así. A clave estaba en darlle entrada no protagonismo político aos sectores da cidadanía que estaban activos en combate cívico fronte ás oligarquías e que non eran cadros políticos nin tiñan unha serie de vicios adquiridos. Iso non se logrou, só moi parcialmente. O resultado foi que os aparatos dos novos partidos foron ocupados por representantes da “vella casta”. Iso lévame a dicir, como apunto no ensaio, en que a esperanza está na rebelión cívica ben orientada. Daquela dicía que os partidos, incluída Anova, debiamos ser “motores auxiliares” e non os protagonistas. Mais non se conseguiu porque estamos nun período de contrarrevolución histórica que comezou durante os anos setenta e que está no seu apoxeo a nivel mundial. É todo moi difícil porque xa ves o que acontece coas esquerdas en Latinoamérica: nada máis gañan, xa as están chantaxeando, como pasa con Lula no Brasil.

-É optimista en relación ao futuro do país?

Cando era neno sentía dentro dos círculos familiares próximos ao galeguismo aquilo de “a xente do campo xa non lle fala galego aos nenos” e por tanto ía extinguirse e non se extinguiu. Non son optimista, mais non creo na fatalidade. A Historia non é determinismo e estamos nun ciclo histórico de involución, mais a Historia no seu conxunto é un proceso constante de avances e retrocesos movéndose en espiral. Entón, a min paréceme difícil que este país desapareza, eu digo que está en perigo de extinción como Galicia, como pobo. Aínda así, e eu non o vou ver, que o país crece por abaixo. Iso pode verse na creación literaria, na creación artística, na defensa do idioma, na práctica do idioma, na música popular e todo canto se move por abaixo, como as organizacións que se crean para se opoñeren aos eólicos e aos proxectos mineiros abusivos. Mais todo isto é un arquipélago sen pontes entre si, sen unións. Falta o imán que una todo iso como si aconteceu co Nunca Máis. Este país segue vivo por abaixo mais ten sobre el unha codia que é moi difícil de sacar e aí é onde fallan as direccións dos partidos chamados de esquerdas.