Paremos a violencia machista xa!

A violencia machista continúa sendo un dos problemas máis graves e persistentes na sociedade española contemporánea. Os datos proporcionados polo Instituto Nacional de Estatística (INE) para o ano 2023 revelan un alarmante aumento no número de mulleres vítimas de violencia machista, alcanzando cifras nunca antes vistas na última década. Este fenómeno reflicte non só a magnitude do problema, senón tamén a urxente necesidade de abordalo de xeito integral e efectivo.

Por Óscar Lomba | | 22/05/2024

No informe do INE saliéntase que máis de 36,580 mulleres foron vítimas de violencia machista en 2023, o que representa un aumento do 12.1% con respecto ao ano anterior. Esta cifra é a máis alto rexistrada desde que se comezaron a recompilar datos en 2011, o que evidencia a persistencia e gravidade do problema ao longo do tempo. Ademais, saliéntase un preocupante incremento no número de agresores denunciados, chegando a 36,434, un aumento do 9.7% en comparación co ano anterior.

Este aumento na violencia machista non pode entenderse de maneira illada, senón que debe contextualizarse dentro dun sistema social e cultural que perpetúa a desigualdade de xénero e a dominación masculina. A sociedade heteropatriarcal na que vivimos continúa reproducindo estruturas de poder que sitúan ás mulleres nunha posición de subordinación e vulnerabilidade, o que facilita a perpetración de actos violentos por parte dos homes.

As violencias machistas non se limita unicamente aos actos físicos, senón que tamén inclúen formas de violencia psicolóxica, sexual, económica e simbólica, e todas están destinadas a manter o control e a dominación sobre as mulleres. Estas violencias maniféstase en diferentes eidos, incluídos o fogar, o traballo, a educación e a esfera pública, o que demostra a profundidade e a amplitude do problema.

* Lexislación e Xurisprudencia:

En España, promulgáronse diversas leis e medidas para facer fronte á violencia machista e protexer ás vítimas. Unha das máis importantes é a Lei Orgánica 1/2004, do 28 de decembro, de Medidas de Protección Integral contra a Violencia de Xénero, que estabelece un marco xurídico completo para previr, sancionar e erradicar a violencia contra as mulleres. Esta lei recoñece a violencia machista como unha manifestación da discriminación estrutural contra as mulleres e estabelece medidas de protección integral que abranguen desde a prevención até a atención e reparación ás vítimas.

Ademais, os tribunais españois desenvolveron unha xurisprudencia sólida en materia de violencia de xénero, que recoñece a gravidade deste tipo de delitos e a necesidade dunha resposta xudicial contundente. A Sentenza do Tribunal Constitucional 59/2008, do 14 de maio, estabeleceu que a violencia de xénero atenta contra os dereitos fundamentais das mulleres e constitúe unha forma de discriminación prohibida pola Constitución Española.

Porén, malia a existencia desta lexislación e xurisprudencia, a violencia machista segue sendo un problema grave en España, como o demostran os datos proporcionados polo INE para o ano 2023. Isto pon de manifesto a necesidade de seguir fortalecendo as políticas e medidas de prevención, protección e atención ás vítimas, así como de impulsar un cambio cultural e social que promova a igualdade de xénero e o respecto aos dereitos humanos das mulleres.

* Problemas derivados da sociedade patriarcal:

A existencia dunha sociedade heteropatriarcal xera unha morea de problemas que contribúen á perpetuación da violencia machista. Un dos principais problemas é a desigualdade estrutural entre homes e mulleres, que se manifesta en diferentes eidos da vida cotiá, como o traballo, a educación, a política e a familia.

No eido laboral, as mulleres enfrontan discriminación salarial, teito de cristal e acoso sexual, o que limita as súas oportunidades de desenvolvemento profesional e económico. Esta desigualdade económica e laboral aumenta a dependencia económica das mulleres respecto aos seus agresores e dificulta a súa capacidade para saír de situacións de violencia.

No eido educativo, persisten clixés e estereotipos de xénero que perpetúan roles e comportamentos tradicionais, como a idea de que as mulleres son inferiores aos homes ou que teñen un papel subordinado na sociedade. Estes estereotipos contribúen á naturalización da violencia de xénero e dificultan a construción de relacións igualitarias e respectuosas entre homes e mulleres.

No eido político, as mulleres están subrepresentadas nos espazos de toma de decisións e enfrontan barreiras para acceder ao poder e a participación política. Esta falta de representación política pode limitar a capacidade das mulleres para influír nas políticas públicas e promover cambios lexislativos que garantan os seus dereitos e as protexan da violencia machista.

No eido familiar, persisten patróns de dominación masculina e control sobre as mulleres, que se manifestan en formas de violencia como os malos tratos físicos, psicolóxico e sexual. Estes patróns transmítense de xeración en xeración e perpetúan a idea de que a violencia é unha forma aceptábel de resolver conflitos e manter a orde na familia.

* Violencia Transfóbica e Contra Persoas LGTBIQ

Ademais dentro das violencias machistas, é necesario enfrontar a violencia transfóbica e a violencia contra as persoas LGTBIQ+ , que son problemas profundamente enraizados na mesma estrutura patriarcal que perpetúa a desigualdade de xénero.

A violencia transfóbica e a discriminación contra persoas non-binarias e LGTBIQ+ representan unha grave violación dos dereitos humanos. As persoas trans, en particular, enfrontan niveis alarmantes de violencia física, psicolóxica e sexual por mor da súa identidade de xénero. Esta violencia maniféstase na discriminación no acceso á educación, o emprego, a vivenda e a determinados servizos de saúde, así como no rexeitamento social e familiar.

En España, a Lei 3/2007, do 15 de marzo, reguladora da rectificación rexistral da mención relativa ao sexo das persoas, foi un paso importante para o recoñecemento dos dereitos das persoas trans. Porén, malia os avances lexislativos, a violencia e a discriminación contra as persoas trans e contra as persoas LGTBIQ+ continúan sendo unha realidade cotiá.

A recente aprobación da Lei para a Igualdade Real e Efectiva das Persoas Trans e para a Garantía dos Dereitos das Persoas LGTBI (coñecida como a “Lei Trans”) en 2021, é outro avance incuestionábel na protección dos dereitos destas persoas. Esta lei estabelece medidas para combater a discriminación e a violencia contra as persoas LGTBIQ+, e promove a igualdade de trato e a non discriminación en todos os eidos da vida.

Porén, a lexislación por si soa non é suficiente. É necesario un cambio cultural profundo que desmonte os prexuízos e estereotipos que alimentan a violencia transfóbica e contra as persoas LGTBIQ+ . A educación en igualdade e diversidade é fundamental para erradicar a discriminación e promover unha sociedade inclusiva e respectuosa con todas as persoas, independentemente da súa identidade de xénero ou a súa orientación sexual.

* Lexislación e Xurisprudencia en Materia LGTBIQ+

A lexislación española deu pasos importantes cara á protección dos dereitos das persoas LGTBIQ+, porén aínda queda moito por facer. A Lei Orgánica 3/2007, do 22 de marzo, para a igualdade efectiva de mulleres e homes, e a Lei 13/2005, do 1 de xullo, que permite o matrimonio entre persoas do mesmo sexo, son exemplos de avances lexislativos fundamentais.

Ademais, o Tribunal Constitucional xogou un papel importante na protección dos dereitos das persoas LGTBIQ+. Na súa Sentenza 198/2012, do 6 de novembro, o Tribunal Constitucional confirmou a constitucionalidade da lei que permite o matrimonio entre persoas do mesmo sexo, recoñecendo o dereito das parellas do mesmo sexo a casar e formar unha familia.

A Lei Trans de 2021 tamén foi un avance xigantesco, ao permitir que as persoas trans poidan cambiar o seu nome e sexo nos documentos oficiais sen necesidade dun diagnóstico médico ou de someterse a tratamentos hormonais ou cirurxías. Esta lei representa un paso importante cara á despatoloxización das identidades trans e o recoñecemento da autodeterminación de xénero.

* Conclusión

A violencia machista e a violencia contra as persoas LGTBIQ+ en España son problemas estruturais, graves e complexos que requiren de respostas integrais e coordinadas por parte de toda a sociedade. É necesario seguir fortalecendo as políticas e medidas de prevención, protección e atención ás vítimas, así como promover un cambio cultural e social que promova a igualdade de xénero e o respecto aos dereitos humanos de todas as persoas.

A lexislación e a xurisprudencia avanzaron moito na protección dos dereitos das mulleres e as persoas LGTBIQ+, porén aínda queda moito por facer. É fundamental seguir traballando para erradicar a violencia e a discriminación, e construírmos unha sociedade máis xusta, igualitaria e inclusiva.

Só a través dun esforzo conxunto e sostido poderemos lograr un cambio real e duradeiro, e garantir que todas as persoas poidan vivir libres de violencia e discriminación. A igualdade de xénero e o respecto aos dereitos humanos deben ser a base da nosa sociedade, e debemos seguir loitando até que esta visión se converta nunha realidade para todas, todos e todes.

Óscar Lomba Álvarez (Vigo 1966). Coordinador de Diem25 en Galicia e candidato ás eleccións europeas por Podemos. Licenciado en Dereito-Económico pola Universidade de Vigo e Diplomado en Maxisterio pola Universidade de Santiago de Compostela. Foi colaborador de Radio Piratona. Ex-vicepresidente da Cooperativa Árbore. Ten colaborado cos seguintes medios: Coiote, Diario 16 de Galicia, A Nosa Terra, A Peneira, Kalaikia, Galicia Hoxe, Xornal de Galicia, A Trabe de Ouro, La Voz de Galicia, Atlántico Diario, El Foro Metropolitano, Pensamiento Crítico e Tribuna Socialista.