Ordeno e mando

Un amigo bo e xeneroso, lector atento deste blogue, repróchame que tachase con certa dureza os consellos sociais das universidades galegas como “organismos mortos, con encefalograma plano”. A observación de B. obrigoume a reflexionar sobre a miña propia afirmación –feita levemente, pero sen lixeireza- e, agora si, fundamentala á luz dalgúns sucesos recentes, como o mal funcionamento dos consellos das Caixas de Desahorro. Cualificar o tres consellos sociais das universidades galegas –recentemente renovados rutinariamente polo Parlamento- como “organismos mortos”, pode soar forte. Quizais debese dicir “fósiles”. Vexo, si, estes consellos sociais e outros similares, os das Caixas de Desahorro, como organismos caducos, pouco funcionais, bastante acomodaticios, despegados da realidade; en tal sentido falei do seu encefalograma plano.

Por Valentin Carrera | Compostela | 03/11/2011

O mal é común a moitas estruturas só formalmente democráticas e claramente autoritarias ao fondo. Estamos ante un problema de participación real, ateniense. O máis parecido a unha Democracia-Real-Xa foron os concellos abertos que vin de neno no pobo dos meus avós. Ao saír de misa, os homes reuníanse na praza e, en breve asemblea, discutían e resolvían os asuntos comúns: arranxar unha fonte ou un camiño, tallar o bosque comunal, unha derrama... Era democracia en estado puro, como as asembleas do 15M, se exceptuamos a nula voz das mulleres.

Desde entón formei parte dunha ducia de órganos de participación: asociacións de veciños, asociacións de pais de alumnos, de produtores, de empresarios, consello social, consello escolar, etc. nos que vin como o Saturno da democracia formal devoraba o debate, a disparidade de criterios, a disidencia.

¿Que ocorre nun consello ou nunha asemblea cando o 90%, e ás veces o 100%, dos asuntos da orde do día apróbanse por unanimidade ou asentimento? Asistín a decenas de consellos parecidos a un paseo militar. Todo, ¡todo! aprobado por unanimidade, sen emendas nin matices, e sen unha soa discusión: levántase a sesión!

Agora, con ocasión dos atracos e desmáns en Novacaixa-ExGalega, un conselleiro sindicalista aclara: “Preguntar algo no consello era considerado unha deslealdade. Méndez e Gayoso gobernaban ao seu exclusivo antollo”. Eses pais da patria, comandantes en xefe, ordeno e mando! Actas secretas, retribucións secretas, dietas secretas, acordos secretos: administraban o público como privado: viaxes de luxo a Moscova con esposas, en avións privados e hoteis de 7 estrelas a conta da Caixa; pero se non pagas a túa hipoteca che estrujan e estrangulan ata a dación da primeira papilla.

Nestes consellos militarizados, os discrepantes non son fusilados no paredón: simplemente son apartados. O filósofo socrático Aniceto Núñez describe en “Atardecer en Atenas” [Editorial Ir Indo] o funcionamento do ostracismo como sistema de linchamento ou morte civil do discrepante. Tal ocorre coas votacións aritméticas no Congreso e no Senado, no Parlamento Galego ou nos Concellos. A disciplina de partido impón unha lóxica borreguil que predetermina os resultados. Antes de empezar calquera debate xa se coñece o resultado exacto da votación. A noticia salta cando un deputado falla, ou se equivoca, ou se rebela, como fixo Antonio Gutiérrez ante a contrarreforma constitucional. Todos os demais votaron como borregos, firmes! á voz de mando. Levanta o dedo o coronel parlamentario ou o presidente do consello da Caixa e todos apertan o botón ordenado. Os borregos reciben ordes: non cabe o debate; moito menos a discrepancia.

Volvo aos consellos sociais das caixas e das universidades e similares: resúltame terriblemente antigo e rancio o sistema, a súa estrutura. O formato, periodicidade e composición das súas reunións non permite profundar nos asuntos. ¿Quen fai a orde do día? ¿Quen decide as prioridades? ¿Cantos temas son aprobados con votos en contra? ¿Cantos asuntos enriquécense, democraticamente, con emendas, achegas previas ou in voce? ¿Ou seica todos os asuntos e propostas que chegan a un consello son perfectos e non cabe emendalos? ¿Deben limitarse os membros dun consello a calar, asentir e aprobar? ¿Pagámoslles por iso?

Este sistema caduco, unido a unha cuadrilla de desvergonzados, permitiu os excesos que agora nos alarman. E tamén fallaron, tamén militarizados polo ordeno e mando e o disimulo, os mecanismos de inspección e control.

Porque o debate necesita o osíxeno da liberdade. En todos estes órganos putrefactos falta liberdade e sobran rixidez e formalismo. Méndez, Gayoso e outros ilustres presidentes practicaron/practican un culto ao líder autoritario no que calquera dúbida expresada fai tremer os cimentos e, de inmediato, míranche mal e sinálanche co dedo, “Pero, ¿como se che ocorre preguntar polo soldo do presidente? ¡Que ousadía!”. Agora algunha dimisionaria tardía, como Mar Barcón, leva as mans á cabeza: “se o votei é unha barbaridade; e se non o vin, dimito por non decatarme”. Pois, de paso, por coherencia, devolve as dietas cobradas por non decatarche e pide a dimisión dos teus compañeiros cegos e xordos, que tampouco se decataron ou votaron esa mesma barbaridade. Porque disentir e ver ao rei espido paga un alto prezo: o da dignidade.

Tal é o raro, o disidente, o rojo, o sindicalista, o ecoloxista, o friki, o que sempre ten algo que opinar, vaia por deus, o que non vota e cala, o que dubida, o que pide a palabra e alonga a reunión, coa présa que temos, aquí non vimos perder o tempo. Con demasiada frecuencia, neses consellos pseudodemocráticos, sentinme o incómodo Pepito Grilo; e tamén me calei por covardía, por preguiza, por hartazgo.

Moito me temo que os debates –que non diálogos- electorais que se aveciñan serán pobres e ríxidos, co encefalograma plano da democracia formal, acrecentando o abismo entre os nosos políticos e a voz da rúa, a opinión pública, que non publicada. Vimos do “ordeno e mando” vestido con chorreras democráticas e imos ao galope cara a un ordeno e mando sen disfraces nin contemplacións. Malos tempos para a ética. Durante a campaña, terei como modelo a Sócrates, condenado á morte por unha democracia formal, moi formal. Un libro de cabeceira refrescarame cada noite a importancia esencial do diálogo para a democracia, “Atardecer en Atenas”.