O can do Reino

Contoume un bo amigo rianxeiro. A vila de Dieste e de Castelao, como urbe pequeniña, sempre tivo ínfulas de superioridade con respecto aos “pagani” da contorna, de aí que se empregase o castelán como idioma intramuros. Na casa do meu colega unicamente se lle falaba galego… ao can.

Que pena de país!

O panonio Martiño de Dumio xa denunciara no século VI a litolatría endémica dos galegos, uns seres que adoitaban adorar a natureza enteira, pedras incluídas. Os e as habitantes dos castros eran mestres na xestión do xabre para faceren pavimentos, eran consumados canteiros para ergueren cabanas e muradellas e xunguían o seu espazo doméstico aos rochedos. Velaí están os seixos remarcando os currunchos no castro de Viladonga ou os penedos que foron respectados para vertebrar o caserío do interior do castro de Baroña. Toda unha simboloxía que impedía incluso extraer pedra de montes sacros da Gallaecia.

No país dos ananos

Hai uns meses paseando por Vitoria Gasteiz notei algo familiar na praza dos Fueros: unha inmensa carpa branca ocupaba todo o espazo público. Deseguida me decatei de que os habitantes desa arquitectura efémera eran eles, galegos, ou sexa, nós. Xa for Turgalicia ou o Centro Gallego, sempre imos atopar unha perfomance canónica da galeguidade: autoridades locais, emprego monolingüe do castelán, miles de persoas papando mexillóns e polbo, hiperenxebrismo folklorizante, campionatos de tute e pasarrúas, xente de orde. No Centro Gallego de Gasteiz no vestíbulo, recibe ao visitante unha réplica a tamaño real do botafumeiro, inaugurado no seu día polo Deputado Foral de Araba.

O ano que non houbo pan

Falar do pasado recente (século XX) cos nosos vellos labregos por Galicia adiante leva sempre a lembrar ou agochar por vergoña unha data gravada a lume na memoria colectiva: 1941. O ano da fame. Na parroquia boirense de Cespón aínda recordo falar co dono do bar-tenda-supermercado no que paraba o coche de línea, o Celta. Este home, entrañable, fora durante décadas o sancristán. A seca e a fame naquel ano inesquecible levou a facer unha manchea de procesións e rogativas para que volvese a chuvia. Naquel ano os fuxidos andaban polos montes, moitos homes novos morreran nas trincheiras na guerra civil e outros marcharan a América para non voltar. A morte, o exilio e a represión deseguido correron da mao da fame, como non se recordara antes.

A xuíza

Nos soportais da Praza Nova de Vitoria-Gasteiz podemos desfrutar cada mañanciña de domingo dun rastro no que se poden atopar auténticas xoias bibliográficas, procedentes ás máis das veces de esquencidas bibliotecas particulares. O outro día din cunha amarelenta separata da Seizón Folk-lórica do Seminario de Estudos Galegos, publicada na imprenta Nós d’A Coruña en 1929. O fascículo recolle o “Cancioeiro das ribeiras do Tea”, da mao de Fermín Bouza Brey e Luís Brey Bouza.

300

El atractivo de nuestra tierra se reparte entre rías y montes, santuarios y catedrales, caminos y ciudades, cruceros y aguas termales, faros y murallas, jardines y casas rurales, viejos símbolos como la Catedral de Santiago y nuevos como la Cidade da Cultura. En medio de tantas dificultades, Galicia no puede permitirse el lujo de relegar a un lugar secundario ninguna de las muchas posibilidades que pueden ofrecer las Rías Altas, a Costa da Morte, las tierras de Santiago, la Marina lucense, Lugo y la Terra Chá, Os Ancares y el Courel, la Ribeira Sacra, las Rías Baixas, O Ribeiro, las Tierras de Ourense y Allariz, de Celanova y de la Limia, de Verín y de Viana, de Manzaneda y Trevinca, o del Deza y Tabeirós.

A Horda Dourada

O finado de meu pai coñeceu de primeira mao o nacemento desa casta rural xurdida ao abeiro do tardofranquismo. Recén licenciado, pasou un verao pola Terra Cha de capataz de obras dunha traída de augas. Alí tratou homes que se movían no, daquela xa, patético “Movimiento”. Aprendices de caciques que despuntaban nas Hermandades de Labradores, nas Cámaras Agrarias ou nos grupos escolares do recén creado EXB. De alí pasou á Pontenova cando o centro de secundaria dependía do Instituto de Lugo. En “Puentenuevo” topou tamén con algún destes protolíderes, que acabaron sendo Directores xerais e Conselleiros no rexime fraguista, xa en democracia. Deste mundo da fin da ditadura viñeron outros grandes homes, adalides do verdadeiro populismo, coma o inefable Revilla para o caso de Cantabria, por poñermos un exemplo mediático de arestora.

A lingua das bolboretas

En Cerasia a veciñanza é monolingüe en galego dende hai mil anos. A capacidade de integración é proverbial. No meu barrio, a criada filipina do indiano veciño xa mistura tagalo, inglés e galego cando vai papar o pulpo á feira do 25. Ou o rapaz do Sahara que vén no verao, convidado por unha familia emigrada a Vallecas nos 60. O mozo chantou a “jaima” na aira e asemellaba que se ía resistir... até que lle deron a proba dos chourizos e soltou aquilo de “Que bo está carallo!” Pola súa vez, o marroquino que axuda co gado a un veciño xa fala un galego cun aquel bereber. Tamén vos podo falar do pintor cubano, castrista e chavista, que xa leva uns anos por estas terras facendo obras de arte no eido da carpintería, e xa bota sermóns coma os do Centro Gallego de La Habana a comezos do século pasado, ou dun mulato holandés de Curaçao, casado eiquí e que lle fala galego á súa filla.