Marisol, colombiana: "Emigramos porque temos a obriga de sacar os nosos fillos adiante"

Marisol chegou a Compostela un mércores de setembro do 2001. Non se lle esquece ese día. Veu en autobús dende Alemaña porque non tiña papeis e os controis nos aeroportos eran máis ríxidos. Atrás, en Colombia, quedaba toda a súa familia e mais o seu fillo de cinco anos, ao que había pouco que lle diagnosticaran autismo. O seu marido deixouna cando ela estaba embarazada. "Vinme cunha barriga enorme, era o meu primeiro mozo, a miña primeira vez... Cáeche o mundo enriba. Aos dous anos entéraste de que tes un fillo autista. E todo isto como mo como?". A única opción era marchar. 

"Váiase para España, e se lle toca meterse a puta, métase, pero vostede ten que sacar este fillo adiante"

"No aeroporto, recordo que a miña mamá me dixo: 'Váiase para España, e se lle toca meterse a puta, métase, pero vostede ten que sacar este fillo adiante'. Cando tes un neno e non tes posibilidades de gañarte un soldo, fas o que sexa. Unha nai non deixa morrer o seu fillo. El non me pediu vir, tróuxeno eu". Marisol marchaba case co posto: levaba unha maletiña de man de viaxe. Supostamente, ela era profesora e viña de turista. Ata lle prestaran tres mil dólares para que non lle descubriran a coartada. Pero, en realidade, "todos sabiamos que eu viña para quedar". "Se a policía empeza a requisar, dicíame miña irmá, vostedes escapen!". Marisol aínda bota unhas risas mentres o recorda.

NA INVISIBILIDADE

Ela é unha das tantas que emigran porque non lles queda outro remedio. "Unha non vén para gastar, non vén contenta, vén con débedas", conta. "Emigramos porque temos a obriga de vir, para sacar adiante os nosos fillos, e porque hai que encher a boca ao papá, á mamá, aos irmáns...".

"Unha non vén para gastar, non vén contenta, vén con débedas"

As posibilidades de futuro aquí para as mulleres emigrantes redúcense cara a un único camiño: ser traballadora do fogar. 'Criada', 'chacha', 'señora da limpeza' no mellor dos casos. A historia de Marisol non foi diferente. O sistema está así definido para elas. Sen papeis, os únicos traballos aos que unha pode acceder son os do sector primario. Cando arribou comezou a traballar en casas coidando dos nenos ou de persoas maiores, "viejitas", como ela lles chama. Cada vez que pronuncia esa palabra, Marisol irradia un cariño inmenso. 

Ata o 2016 vivíu nunha habitación alquilada na casa de Doña María, conta. "O día que cheguei, a señora abriu un armario, sacou un xersei verde clariño e pasoumo. A min pareceume tan bonito ese xesto...". O frío de Compostela aterecíaa. "O primeiro que comprei foi unha chaqueta dos chinos, un reloxo-espertador, e despois uns zapatos altos, por tanta choiva. Os que eu traía de Colombia tiña que escorrelos toda as tardes".

Tamén coidou de dúas nenas, "Susana e Laurita se chamaban", durante dous anos. Neste caso vivía interna nesa casa. Dalgún xeito, a alegría destas cativas axudaban a atenuar a dor da ausencia do seu fillo. "Se das cunha boa familia, se te acollen ben e se hai nenos, unha aférrase", relata. "Ti estás pendente de poñerlles os zapatiños, de plancharlles a roupa, de facerlles a cea ben...". Os lazos que se forxan son para sempre, igual que lle acontece coas persoas maiores que agora ten ao seu coidado. "A señora Chita pode cagarme na man! Eu quérolle moitísimo".

Mulleres coma Marisol sustentan os coidados de milleiros de familias dende a invisibilidade. Desenvolven o seu labor no ámbito privado, e aí queda, portas cara adentro. O chamado primeiro mundo, en realidade, non é primeiro mundo para todas as que viven nel. Marisol recorda ter "tarxetas de cinco euros" para falar coa familia. Moitas inmigrantes facían fila nos teléfonos automáticos de Compostela para conversar co outro lado do océano. "Eramos sobre todo mulleres que traballabamos en casas. Baixabamos pola noite, despois de deitar os nenos". O día que xuntou uns poucos billetes, chamou feliz: "Mamá, teño un montón de diñeiro!".

AS XERARQUÍAS DO FOGAR

"Bótannos coma a un can á rúa"

Marisol non ten ningún día da semana libre. Traballa de luns a domingo en diferentes casas. Só así consegue a economía que precisa. A relación xerarquizada, de absoluta subordinación, pálpase no ambiente de moitas das casas que teñen persoal contratado. "Ás veces, ao ver que está unha soa, sen papeis, empézante a manipular, empezan a facerche crer que unha é parte deles, que é obrigación túa que coides os nenos os sábados, os domingos e os festivos". Acontece a miúdo que as nais dos cativos se celan das propias empregadas. "Bótannos como a un can á rúa", intervén agora unha amizade de Marisol, tamén chamada Marisol, que acompañou esta conversa. 

Ás veces as señoras son groseiras, ofensivas de palabra, contan. "Cando chegan enfadadas es ti quen paga os pratos rotos", prosegue a amiga. "Se chego tarde míranmo, pero se saio tarde, non mo recoñecen". As chantaxes emocionais son o pan de cada día e pedir citas médicas pode chegar a converterse nunha auténtica odisea para moitas destas mulleres. Cando marchan da casa, marchan co soldo, nin están aseguradas nin teñen dereito a paro. "E se lles dis: 'traballo ata tal data', de aí en diante xa che fan a vida imposible".

"Se chego tarde mírano, pero se saio tarde, non mo recoñecen"

A pesar de todo, estas mulleres seguen ao pé do cañón. Fano, sobre todo, polas velliñas ás que coidan. "Cando os fillos xa teñen a súa vida, estas persoas... Estorban. Dáme moito pesar, porque son nobres. Estalas bañando todos os días, e de pronto, cóllenche a cariña e dinche: 'graciñas'. Iso é a maior inxección de enerxía para min", relata Marisol. Delas aprende unha morea de historias da guerra e da posguerra que lle van contando un día tras outro. Mentres as peina, mentres as viste, Marisol é quen de reconstruír mesmo o pasado dunha xeración enteira. "Claro, todas son de Santiago e andan pola mesma idade, así que me ensinan fotos e eu vou atando cabos". 

Así, Marisol vai encetando unha historia coa outra. Boa parte da conversa pasámola falando delas, das señoras ás que coida diariamente. "Nin te imaxinas o que eu aprendín con todas. Teño lido e relido El coronel no tiene quien le escriba, Relato de un náufrago... Chita ensíname cancións en galego e logo cántolle: polo mar abaixo vai...", ri.

VOLVER VIVIR CO SEU FILLO

"Eu parino, pero non me recoñecía como a súa nai. É moi difícil"

A súa nai, dende a distancia, foi clave dende o primeiro momento en que Marisol pisou Galicia. Ela quedou en Colombia co fillo de Marisol. Tanto o pai coma a nai eran azucareiros. Vivían nun pobo que se creara ao redor da fábrica de azucre onde estaban empregados, La Carmelita, no Val do Cauca; ata que marcharon para a cidade ao que se xubilaron. Cando a súa nai faleceu, hai cinco anos, Marisol decidiu traer o seu fillo cabo dela. "A adaptación foi moi complicada, cambioulle o carácter... Eu parino pero non me recoñecía como nai. É moi difícil".

Os centros especializados en persoas con diversidade funcional axudárona moito. Tamén as súas amigas e as persoas máis achegas: Marisol, Malena, Lala, Rosa, Aurora... Di que con estas mulleres conta no día e na noite. "A vida púxome diante estas situacións e eu tiven que tomar decisións. A medida que vas camiñando, vas aprendendo. Somos ese berro silencioso, pero berramos. Non hai tempo para nós, todo o facemos por e para estes nenos. Pero eu son feliz cando o vexo a el rir, cando me toca o pelo, cando me di unha frase, iso é a felicidade".

"Somos ese berro silencioso, non hai tempo para nós, pero berramos"

Se o seu fillo non tivese autismo, di que seguramente non emigraría. "Tería que ter un soldo de presidente se quixera vivir alí con el". Marisol estudou Formación Profesional compaxinada co traballo, algo que foi moi custoso para ela, pero o seu soño era ser enfermeira en Colombia. Con todo, agora, a estas alturas da vida, ten claro que volvería repetir. Ten a conciencia tranquila: "Síntome cansa, doenme os pés, tomo pastillas para durmir, pero eu non cambiaría nada, porque me sinto orgullosa de min mesma. Resumiría a miña vida como... Boa, boa e tranquila".

A súa máxima, pola que se ergue cada día, tena sempre en mente: "Eu tireime ao río, teño que saír ao outro lado e non podo devolverme nin deixar arrastrarme pola corrente. Ás veces nadarei máis rápido e outras máis lento, pero sempre se nada".