Contar as violencias: "Sabía que el estaba mal pero non que podía acabar como acabou, mal para min"

Haberá cousa de dous anos unhas 20 mulleres permanecían no centro dun aula nun conservatorio de danza dunha vila portuguesa. Agardaban ás instrucións dunha bailarina que acudira a dar un curso e estaba a piques de propor o seguinte exercicio. Ela comentoulles que aí no centro estaban ben colocadas e a continuación procedería a enumerar enunciados: o único que tiñan que facer aquelas 20 mulleres era situarse no si e no non. Para situarse no si debían desprazarse á esquerda, para situarse no non á dereita, e no caso de non querer respostar bastaba con quedar no sitio.

Logo de posicionarse as mulleres en se gostaban ou non do chocolate ou estaban realmente preocupadase polo Amazonas, a rapaza que dirixía o encontro emprazou a situarse ás mulleres que aí había en se tiñan ou non sido violadas. O asombroso do resultado non só foi ver que 8 das 20 mulleres se desprazaron á esquerda, senón que a medida o facían, outras mulleres que nun principio se desprazaran á dereita finalmente mudaron de lado. 

Unha das mulleres que participou no encontro, Clarissa Koutly, reflexiona nunha chamada telefónica sobre o acontecido: "aquilo puido ter saído moi mal... menos mal que insistiron en que quen quixera podía marchar e que ben que ninguén marchou! Aquilo foi coma un MeToo pero máis incómodo!". 

Na era post MeToo, concretamente no que vai de ano, 37 mulleres foron asasinadas, unha delas en Galicia. Dende 2003 e segundo datos oficiais van 1.118 feminicidios. Cifras que de tanto repetir corren o perigo de baleirarse de significado e agochar o que en realidade son: vidas humanas que se cobra un problema estrutural e de Estado, a cara máis cruenta do sistema patriarcal. Os asasinatos machistas, como os casos de violencia vicaria ou de violencia sexual, son a cara máis visible de todas as violencias ás que día a día viven sometidas todas as mulleres.

A Lucía (nome ficticio) chamouna o seu avogado hai dúas semanas para comunicarlle que o xuízo contra a súa exparella se celebrará en marzo do ano que vén.  A exparella de Lucía propinoulle unha paliza e ameazouna cun arma de fogo. O xuízo celebrarase máis de dous anos despois de que interpuxera a denuncia e nese tempo téñense atopado na rúa porque viven na mesma cidade. El xa non ten orde de afastamento.

Lucía tomou a decisión de denunciar ao maltratador uns oito días despois dos feitos e di que non sabe como entendeu iso a xuíza, que se cadra lle quitou gravidade por ter tardado en denunciar, pensa. "Que o xuízo sexa dous anos máis tarde é o que arruinou estes dous anos da miña vida. O máis seguro é que non haxa condena pero polo menos preciso poñer un punto e final".

"Eu son unha rapaza normal e veño dunha familia normal. Cres que tes as ferramentas e sabes pero cando pasan estas cousas non sabes como afrontalas. E moito menos cando chegas ao xulgado e te tratan como se ti foras a culpable. Todo, absolutamente todo, se cuestiona."- Lucía. 

"Cuestionouse porqué eu estaba cun home como este se xa sabía o que podía pasar, se xa podía imaxinar como sería, porqué non denuciara antes, como non o deixara...". Lucía ademais de sufrir violencia física e psicolóxica sufriu violencia institucional. Tamén Ángela Ogando (nome real) experimentou esta violencia no longo periplo xudicial que desencadeou un home que de volta á súa casa en Madrid a perseguiu.

Facíalle espello e cando ela cruzou a estrada en diagonal el tamén cruzou. Como na gasolineira había cámaras e na rúa contigua estaba todo pechado, decidiu parar. O home pasou e deulle un azote no cú "con toda a súa forza e eu quedei tan nerviosa que o que fixen foi entrar na gasolineira e pedir axuda aos coches que estaban alí parados". Lembra que se achegou a unha familia para pedir que a acompañaran a casa, a menos dun minuto, pero a familia asustada, marchou. Entón entrou na gasolineira e aconselláronlle que chamara á Policía. Ás dúas horas chamárona porque atoparan ao home e na súa traxectoria golpeara moi fortemente a unha muller.

Ángela Ogando tivo que identificar ao agresor no coche, fronte a fronte co medo a que a recoñecese malia que dixeran que as luces o ían cegar. O agresor cumprira 18 anos, non puideron comprobar se tiña antecedentes e logo non puideron dar con el porque fuxiu. Pasado un ano, tempo no cal ninguén a chamou e no cal se sucederon moitas voltas á casa con medo e terapia, chegou unha carta do xulgado conforme non se ía producir o xuízo porque a rapaza a quen agrediu retirara a denuncia. "Golpeuna moi fortemente", incide, "para ela sería menos traumático retirar a denuncia que seguir con todo ese proceso", di.

Dous anos despois Ángela Ogando chegou ao xuízo sen avogados, sen psicólogos, sen ningún tipo de axuda nin soporte. "Daban por feito que eu non era unha vítima en si". El en cambio si tivo avogado, a pesares de non asistir ao xuízo, e entre todos os policías e testemuñas que aí estaba ninguén se achegou a ela para "dicirme que estivera tranquila ante a crise de ansiedade e descontrol que estaba a vivir".  Pasados seis meses e tras varias chamadas que Ángela Ogando efectou aos xulgados dixéronlle que efectivamente os datos eran correctos e lle correspondía unha indemnización de 125 euros. Ela explicoulles que non quería os cartos pero en calquera caso o agresor estaba fóra do país e non llos ía dar.

"No xuízo el tivo catro persoas pegadas que estiveron aí cando el nin sequera estaba e a única pregunta que me fixo o avogado defendéndoo a el foi se pensaba que estaba baixo as substancias dalgunha droga ou alcol, como dicindo que iso xustificaba os seus actos".- Ángela.

Ángela Ogando, logo de enumerar outras tantas violencias machistas que experimentou no entorno laboral, cita o caso dunha familiar súa que sufriu agresións sexuais reiteradas namentres realizaba as prácticas para sacar o carné de conducir. O agresor sexual, o profesor da autoescola, era un veciño da vila próximo á súa familia. E a súa familia dicía "bueno, pero esas cousas..."/ "bueno, non pasa nada..."/ "bueno...non é tan importante". Logo de xuízos e do "dámoslle 10.000 euros á vítima e aí queda todo" que ao final non lle deron e "ao ser un veciño e por non velo no cárcere, el está libre".

Da súa familia acórdase Sandra Carballa (nome real) cando rememora a "traxedia" que supuxo para eles que deixara á súa primeira parella. "Eu son vítima do amor romántico", conta, dunha educación "conservadora" que provocou non só que a súa familia reaccionara "mal" senón que o primeiro que pensara ela antes de acabar unha relación fora "buscar a outra parella porque me parecía que non tela era estar soa no mundo". Sandra Carballa sufriu violencia psicolóxica por parte dun maltratador que actuaba en varias frontes: "dende dicirme que o que eu facía non valía nada ata tratar de apartarme das miñas amizades e non deixarme ver, por exemplo, á miña exparella".

"El falaba e falaba ata que por cansazo acababas por aceptar o seu punto de vista. Facíache dubidar e acababas cedendo porque era mentalmente agotador. Chegou un momento no que mesmo pensei en apuntar o que me pasaba porque cheguei a dubidar de que o que me dicía fora a realidade ou non".- Sandra.

Mariña (nome ficticio) dá outros exemplos nos que diferentes parellas a maltrataron psicoloxicamente. Faino despois de recordar como un dos xefes que tivo tiraba das bandas do seu suxeitador ou outro comentáballe que tiña que ir a traballar máis "guapa". E cando lle veñen á cabeza os momentos nos que a agrediron verbalmente, fala dun mozo que lle chegou a dicir que estaba "gorda" ou outro a quen lle gustaban as rapazas "que falasen pouco e tivesen unha carreira a poder ser científica e foran discretas, sen escándalos".

Ela non entraba moito nese patrón e, di, ademais de recriminarlle non gañar moitos cartos el tamén sentía "vergoña allea" cando ela bailaba. Mariña tamén sufriu violencia física, desta volta por parte da súa primeira parella, que a intentou asfixiar nun lugar público tras unha discusión. Esa foi a segunda vez que a agrediu:

"A primeira vez que discutimos empurroume e caín, quedeime tan descolocada que non souben reaccionar, e pasaba a xente pola rúa e ninguén dixo nada. Eu acórdome de chorar e berrar e discutir pola rúa e que ninguén fixera nada"- Mariña. 

Cando Mariña acabou coa súa relación a familia do maltratador acusouna de "volvelo tolo". Algo semellante aconteceu no caso de Verónica Cousiño (nome ficticio), quen durante oito anos se alonxou da súa familia ante a "vergoña" que lle causaban as súas xa hoxe exparellas para aproximarse á contorna dos seus maltratadores. Contorna que consideraba que o que facían, facíano por ben. "Dicíanme claro, telo que entender meniña, iso a el non lle ghusta, faino porque te quere moito".

Verónica Cousiño relata o maltrato físico e psicolóxico que viviu. Os celos enfermizos dunha parella que "non me deixaba abrazar ao seu primo pequeno, que daquela tiña sete anos, porque dicía que o neno só me quería poñer a cara nas tetas". O control que exercía sobre ela ía dende chamar a súa avoa nos descansos do traballo para comprobar que estaba na casa ata pechala na habitación mentres durmía: "tiña medo de que espertara pola noite e fora á habitasión do seu irmán, entón fechábame na habitasión e metía a chave nos calsonsillos para que eu non puidera faser nada sen que el espertara".

"Non sabes o moi mal que o pasas ata que saes diso. Quedei embarazada e peghábame mentres estaba embarazada. Abortei con 23 anos porque non quería que o meu fillo tivera un pai así. Faltábanme tres días para que tivera tres meses e a verdade é que non podía máis".- Verónica.

Ela describe as distintas estratexias que tiña a súa exparella para mantela ao seu lado, dende porse "tan pronto como un enfermo como a chorar e dicir que me quería moitísimo". "Fan que te sintas culpable da súa puta 'basura'. Moitísimas veces abusaron de min dicindo 'sen ti voume matar'", explica. A Verónica Cousiño apagáronlle un cigarro na boca e chocáronlle o coche para que non puidera saír da casa e, con todo, asegura que foi peor o que seguiu."Foi unha relación detrás doutra e cando me metín na segunda foi aínda peor. Era máis manipulador, el controlaba os seus celos. A simple vista era menos pero era máis porque  acabei botando máis tempo nesa merda".

Todas as mulleres coinciden en que para saír desas situacións foi determinante o apoio dos seus achegados. Amigos ou familiares que sentaron con elas e propiciaron o cambio. 

A isto, Lucía engade que como sociedade os consellos non debemos dirixilos tanto cara a muller que sofre a violencia senón á contorna que acompaña. Ela incide en cada caso é único e conta que, malia que a súa familia estivo aí para apoiala, sentiuse sinalada: reponsable e culpable do que padecía. Explica: "Si sabía que el estaba mal entón intentaba falalo, que entendera. Percibía que estaba mal pero nunca percibín que podería acabar como acabou, mal para min".

"Non é un consello que eu daría pero é un consello que os meus amigos tomaron ás miñas costas, que foi deixarme a meu ritmo. Nunca me presionaron para que fixera algo que non quería facer, simplemente estiveron aí nos meus bos e nos meus malos días".- Lucía.