Oito retos para o 8M: cales son os obxectivos do feminismo para esta década?

É o terceiro 8M atravesado pola pandemia e, de novo, millóns de mulleres de todo o mundo sairán ás rúas. Desde ONU Mulleres propúxose o slogan "Igualdade de xénero hoxe para un mañá sustentable", un reto de futuro ligado ao cambio climático que sitúa a igualdade de mulleres e homes como eixo vertebrador. Pero que outros desafíos lles esperan ás mulleres nos próximos anos? A Universidade Oberta de Catalunya vén de establecer oito dos obxectivos aos que a sociedade debe dar resposta nun futuro cercano. 

1- Educar en igualdade e perspectiva de xénero

Insistir na educación non sexista é o único camiño para construír unha sociedade realmente igualitaria. E educar en igualdade é, como explica Sylvie Pérez, profesora dos Estudos de Psicoloxía e Ciencias da Educación, "educar na diversidade". Desde etapas educativas temperás, "hai que falar de aceptación das diferenzas e non partir dunha situación de inferioridade por ser muller". Pérez pon o acento en varias cuestións: verbalizar ante as crianzas as situacións cotiás nas que unha muller é considerada inferior; desterrar a visión de debilidade que en moitos espazos se ofrece das mulleres; conseguir que os adultos actúen como referentes da rapazada, e empoderar as profesoras, xa que a inmensa maioría de docentes son mulleres e "isto contribúe a que a educación pareza unha cousa só delas e a que se perpetúen roles de xénero".

En canto á educación superior, Pastora Martínez Samper, vicerreitora de Globalización e Cooperación da UOC, explica a necesidade de incluír a perspectiva de xénero na universidade, "para non transmitir ao estudiantado un coñecemento androcéntrico, que perpetúe e reproduza estereotipos de xénero que crean desigualdade, e para transmitir ás nosas estudantes a idea de que o coñecemento académico é para elas, fala delas e pode ser producido por elas".

2- Romper a fenda dixital de xénero

Un dos moitos factores que acentúan a fenda salarial é a fenda dixital de xénero, é dicir, un acceso desigual ás tecnoloxías da comunicación e información. Maria Olivella, coordinadora da Unidade de Igualdade da UOC, explica que "o manexo da tecnoloxía desde pequenos é desigual polo tipo de xogos aos que xogan nenos e nenas. Tamén afecta as redes sociais: algunhas redes, como Twitter, xeran dinámicas de polarización, o cal fai que sexan menos amables para as mulleres que para os homes, porque as mulleres viven máis na cooperación que na individualidade". Por último, engade, "a tecnoloxía implica empregar tempo, e moitas mulleres non dispoñen del porque están a coidar doutros", afirma. Fronte a estas brechas, Olivella tamén recoñece que "o anonimato en redes permite ás mulleres participar en espazos de debate de homes ou denunciar casos de acoso". Non todo é negativo na dixitalización, pero recoñece que "non deixa de ser unha nova alfabetización e, polas circunstancias que rodean as mulleres, esta chegou máis tarde".

3- Reforzar o concepto de economía feminista

Hai un asunto pendente: superar a falta de conexión entre políticas sociais e de igualdade e políticas económicas. "Estamos a deseñar a economía deste século e non se aplica perspectiva de xénero ou non se atopa á muller por ningunha parte", afirma Maio Fuster Morell, directora da Cátedra en Economía Dixital da UOC. "A economía feminista está ao servizo da vida, ao contrario que o modelo tradicional, que se guía polo proveito en lugar de pola sustentabilidade", explica Fuster. Outro dos obxectivos que menciona a experta é o de regular a situación laboral das traballadoras domésticas: "non é aceptable que sexan as únicas profesionais sen dereito ao paro".

4- Incorporar os coidados ás políticas sociais e económicas

Se hai un reto en canto ás traballadoras domésticas, o asunto dos coidados non é menor. Por unha banda, foi un dos traballos esenciais máis expostos durante a pandemia. Lídia Arroio, investigadora, incide na desigualdade de xénero que supón o feito de que os coidados estean ligados á muller, cos riscos de saúde e brecha salarial que comporta. Pero tamén toca cambiar a perspectiva de que están ligados ao ámbito familiar. "Coidar doutros é un traballo: non ten que ver só coas relacións privadas", apunta Maio Fuster. Necesítase unha reforma laboral que teña en conta as cargas do traballo de coidados e reprodutivo, esenciais para a economía. "A economía clásica asume que non necesitamos coidados. A economía hoxe non ten en conta a condición humana da vulnerabilidade", engade. E expón outra cuestión: a de integrar os homes nos coidados. 

5- Empoderar mulleres trans, migrantes e racializadas

A partir da segunda onda, o feminismo foise enriquecendo con outros colectivos. "A primeira onda estaba moi centrada no dereito a voto, pero co tempo expandiuse a súa axenda", aclara Maio Fuster. Hoxe, hai colectivos como o das mulleres trans, migrantes ou racializadas que se achegan ao feminismo. "Ao principio, as mulleres trans non estaban no debate. Pero, a medida que a sociedade foi evolucionando, incorporáronse novos colectivos". Se nos primeiros compases do feminismo a imaxe colectiva era a da muller branca e do primeiro mundo, actualmente o feminismo embárcase no reto da plena integración de todas estas mulleres desde unha perspectiva interseccional. "O sexismo non é igual para unha muller branca de oitenta anos que para unha nena negra de sete", indica Fuster, que tamén apunta nestoutra dirección: ir máis aló da dualidade muller/home e ter en conta todas as diversidades de xénero.

6- Dar protagonismo ás mulleres científicas e intelectuais

Desde 2015, a ONU celebra o Día Internacional da Muller e a Nena na Ciencia, que promove o acceso pleno e igualitario nun campo tradicionalmente ocupado polos homes. Maria Olivella cre que, en canto a visibilización, "o momento actual é o máis forte e o coñecemento está máis aliñado". Con todo, saír dos roles de xénero ou das áreas de coñecemento historicamente ocupadas pola muller segue estando moi castigado. "Dinche que non vas atopar parella, que vas sufrir moito... É un discurso que está non só nas familias, amigos e coñecidos: tamén nos relatos televisivos. Está presente e repetímolo constantemente". Por iso é polo que visibilizar referentes de coñecemento femininos é importante. "Fai falta un cambio de paradigma. Estamos ante un problema sistémico de discriminación das mulleres", continúa.

7- Retomar a unidade dos feminismos

A postura fronte á prostitución (abolicionista ou non) e sobre a chamada Lei Trans dividiu os feminismos. A greta nestes momentos levou a que en Madrid, por poñer un exemplo, se convocaran dúas manifestacións con distintos percorridos e reivindicacións. Reunir os feminismos e achegar posturas é outro dos retos urxentes dos próximos anos. Begonya Enguix Grau, directora do grao de Antropoloxía e Evolución Humana da UOC, opina que "a cuestión trans nin rompe nin debe romper o avance feminista, que, no actual contexto de auxe populista antixénero, debe manterse firme na defensa da diversidade, a pluralidade e os dereitos adquiridos".

8- Comunicar máis e mellor a violencia física e sexual cara á muller

"As ideoloxías que queren naturalizar a desigualdade de clases, razas ou xénero volveron ter lexitimidade", advirte Maria Olivella. Neste contexto actual, un debate que parecía empezar a superarse volve cuestionarse. Este retroceso nos dereitos da muller anuncia outro dos retos: facer chegar (de novo) a todos os estratos da sociedade a idea de que a violencia física e sexual determínaa o xénero. No Estado español, un 80 % das vítimas de abusos sexuais que solicitan axudas públicas quedan sen compensación. As violencias de xénero "saíron do armario", explicaba Maria Olivella, e fronte a movementos como o #MeToo sitúanse posturas antifeministas que negan a existencia de ditas violencias.Para romper este mantra de certos sectores que afirma que a igualdade xa existe ou que o feminismo xa non é necesario, precísase "unha mirada crítica que pase pola pedagoxía e a confrontación cos datos 'reais'".