Rachando coa Historia das mulleres como nola contaron: "As aguerridas corsarias do século XVIII"

Aínda que a imaxe de corsario estivo tradicionalmente vencellada a figuras masculinas, os archivos galegos do século XVIII agochan historias pouco comúns pero fascinantes: as de mulleres que participaron na actividade corsaria dende distintas frontes. Nos turbulentos mares de hai 200 anos, cando as grandes potencias se disputaban rutas, riquezas e dominios, houbo mulleres que alzaron a súa mirada máis aló da costa e entraron no mundo do corso, un terreo de risco, audacia e poder. Algunhas eran armadoras que financiaban e equipaban embarcacións para interceptar barcos inimigos en tempos de guerra, amparadas por patentes de corso emitidas pola Coroa. Outras actuaban como xestoras do botín capturado, negociando a súa venda ou participando en complexos pleitos legais polo seu control. En moitos casos, eran viúvas de corsarios que herdaban os dereitos e os riscos do negocio marítimo, pero tamén houbo mulleres que asumiron un papel activo por decisión propia, desafiando os límites sociais impostos. Dende os portos da Coruña, Ribadeo ou Vigo, estas mulleres, apenas mencionadas nos relatos oficiais, revelan ata que punto o mar foi tamén un espazo de poder para algunhas galegas do Antigo Réxime. 

O historiador e investigador Xosé María Leal conta ao Galicia Confidencial como durante o século XVIII en Galicia houbo varias mulleres que practicaron o corso. "Trátase dun tema inédito e pouco estudado ata a data", asegura. O primeiro que cómpre ter en conta é a diferenza entre corsario e pirata, pois moitas veces prodúcese unha confusión entre ambos termos. "O pirata fai o que lle dá a gana, de maneira ilegal, roubando e matando sen importalle nada; mentres que o corsario é unha especie de pirata legalizado que conta co visto e prace da Coroa cando esta entra nunha guerra contra outro país", sinala Leal. Desta maneira, explica que "no século XVIII España entrou en guerra en máis dunha trintena de ocasións, das cales 11 foron contra Inglaterra, polo dominio do mar", e, nese contexto, "como os cartos do propio país non daban para manter a Armada, deixaban a iniciativa do corso a empresarios e particulares que, mediante a obtención dunha licenza da Coroa --a patente de corso-- podían asaltar barcos en alta mar co obxectivo de cortar as vías de comercio do inimigo".

No caso do enfrontamento entre España e Inglaterra, "como Inglaterra era aliada comercial de Portugal, e viceversa, os corsarios de Vigo cortocircuitaban á altura das Illas Cíes ou das Ons a ruta comercial dos ingleses cara Oporto, e dos portugueses cara Londres". "Saían ao mar, apresaban os barcos e a mercadoría e logo vendían en subasta pública o botín ao mellor postor", explica o historiador. Deste xeito, "a Coroa conseguía cortar as vías de subministración dos países inimigos en tempos de guerra sen investir un só peso e mesmo gañando un quinto do que se sacaba logo na subasta". Así, durante a última parte do século XVIII e a primeira do século XIX, Vigo, por atoparse máis preto de Portugal e poder interceptar mellor os barcos que dende alí se dirixían cara as illas británicas, convértese no principal centro corsario galego, en competencia directa co porto que dominara esta actividade durante case a totalidade do século XVIII, o da A Coruña. E tampouco habería que esquecerse de Pontevedra, onde armadores de corso franceses estableceron as súas bases de loita contra Inglaterra. Mentres, os barcos españois tamén se vían asaltados pola Royal Navy cando navegaban preto das costas inglesas.

A RAMONA PIÑEIRO OS INGLESES TÍÑANLLE TANTO MEDO QUE PREFERÍAN QUEIMAR O BARCO QUE FIXERAN PRESA ANTES QUE NEGOCIAR CON ELA

E, neste tempo de loitas 'legalizadas' en mar aberto, Leal sinala que, ao longo das súas investigacións, puido atopar varias mulleres empresarias adicadas ao negocio do corso. Por sinalar algunhas, expón o caso de dúas mulleres de Ribadeo. Unha delas, Ramona Piñeiro, "queda como empresaria das actividades do corso unha vez que morre o seu marido". Pero, lonxe de ser unha viúva pasiva, foi unha muller que levou o negocio con man firme, sen titubear. Tanto é así que o historiador asegura que "os socios ingleses tíñanlle tanto medo, porque era moi dura negociando as presas e os cartos que correspondían a cada quen, que chegaron a dicir que preferían queimar o barco que fixeran presa antes de seguir facendo negocios con ela". Ata este punto chegaron a impoñerse algunhas mulleres na actividade corsaria da época, alzando a súa voz sobre os homes e tomando decisións arriscadas.

A VIÚVA DE VILLAMIL ESTABLECEU DENDE RIBADEO RELACIÓNS COMERCIAIS CON ARMADORES DE CORSO DE VIGO E PONTEVEDRA

Outra destas mulleres de referencia nas actividades do corso en Galicia foi a viúva de Villamil. "Villamil era un asturiano que chegou a converterse nun dos empresarios máis afamados de Ribadeo e de todo o Cantábrico durante o século XVIII", explica Leal. Á súa morte, a súa muller queda coas actividades do corso que el viña desempeñando e, lonxe de contentarse co logrado polo seu marido, eleva esas actividades a outro nivel. "A sabendas de que en Vigo hai unha base corsaria que está a funcionar moi ben, establece relacións comerciais con armadores de corso de Vigo e Pontevedra", sinala o historiador. Así, "envía barcos dende Ribadeo para que traballen en Vigo e establece relacións con algúns dos máis afamados comerciantes armadores de corso da época, como os Gagos de Mendoza ou Cobián, en Pontevedra, ou os Buenaventura Marcó del Pont, en Vigo, para que manden os seus barcos traballar a Ribadeo". Deste xeito, establécese entre o norte do Cantábrico e o sur das Rías Baixas unha relación moi estreita e inédita na historiografía galega, cunha muller á súa fronte.

A VIÚVA DE VIÉITEZ RECOLLEU O TESTEMUÑO DO CORSO EN CARRIL Á MORTE DO SEU MARIDO, AFAMADO COMERCIANTE DE COMPOSTELA

Así mesmo, Leal tamén destaca outra muller galega á fronte das actividades do corso en Galicia: a viúva de Viéitez. "Viéitez era un comerciante moi afamado na Compostela do século XVIII, que armaba corso en Carril --cómpre lembrar que Carril sempre foi o porto de Compostela, especialmente dende a chegada do primeiro ferrocarril a Galicia, que conectaría estas dúas vilas de maneira ininterrumpida--, e, á súa morte, a súa viúva recolleu o testemuño do seu negocio en Pontevedra e seguiu levando as rendas do corso na zona", conta o historiador. Todos estes e outros exemplos ponen de manifesto que, lonxe de ser figuras anecdóticas, as mulleres galegas que participaron no corso no século XVIII desafiaron non só as normas de comercio marítimo, senón tamén as estreitas marxes que a sociedade lles impoñía. Dende os portos ata os tribunais, defenderon o seu papel nun mundo no que as decisións se tomaban a punta de sabre e firma de patente. A súa presenza, documentada pero silenciada ata fai escasos anos, obríganos a repensar a historia naval dende unha mirada máis ampla, onde o mar non só foi territorio de homes, senón tamén escenario de resistencia, enxeño e poder feminino.