Novo revés á política da Xunta de impulsar a minaría de metais raros: o TSXG paraliza a única mina de coltán de Europa
Sinala falta de estudos sobre o impacto en Rede Natura, con metais pesados en augas e "afección á saúde das poboacións".
Por Europa Press / Redacción | Compostela | 11/06/2024 | Actualizada ás 16:17
A sección terceira da Sala do Contencioso-administrativo do Tribunal Superior de Xustiza de Galicia (TSXG) declarou nula a resolución administrativa do permiso concedido pola Xunta á mina da Penouta, situada no municipio de Viana do Bolo, única explotación de coltán --material presente en teléfonos móbiles, tablets ou pantallas-- en Europa, por considerar insuficiente o estudo de afectación ambiental.
A decisión chega un día despois de que a Xunta anuncie que activará dereitos mineiros que teñan caducado nos últimos anos. Así o recolle primeiro Plan de desenvolvemento dos dereitos mineiros de Galicia. Unha iniciativa coa que o Goberno galego aspira a impulsar a investigación de materiais minerais fundamentais de metais raros para sectores estratéxicos da economía de cara ao seu futuro aproveitamento.
Deste xeito, o TSXG estima o recurso interposto por Ecoloxistas en Acción Galiza ao omitirse no estudo ambiental o seu impacto na Rede Natura 2000 (rede ecolóxica europea de áreas de conservación da biodiversidade), a cal consta de Zonas Especiais de Conservación (ZEC) e de Zonas de Especial Protección para as Aves (ZEPA).
Este proxecto da empresa canadense Strategic Minerals xa foi paralizado por este mesmo tribunal en 2023. De feito, alcaldes da zona, asociacións sectoriais como Arigal, colexios profesionais como os de enxeñeiros de minas e geólogos, a Cámara Mineira, así como sindicatos, traballadores e veciños conformaron unha fronte común en contra da decisión de paralizar o permiso da sección C desta mina dedicada á extracción de tantalio e niobio, minerais que sumados dan como resultado o coltán, unha das materias primas máis empregadas na produción de compoñentes electrónicos.
Agora, os maxistrados explican na sentenza que a promotora non realizou, nin tampouco a Administración galega esixiu, "unha oportuna e adecuada avaliación sobre o espazo Pena Trevinca, limitándose a indicar que o proxecto non afecta a ningún espazo protexido, cando a ZEC e a ZEPA Pena Trevinca atópanse a cero metros do enclave mineiro, constatándose que as masas de augas superficiais superan a normativa permitida para arsénico, mercurio, cadmio e chumbo".
IMPACTO AMBIENTAL
O TSXG subliña que se acreditou "o impacto do po resultante de voaduras e movementos, así como gretas en vivendas e a afectación ás augas destinadas a consumo humano, que motivou denuncias da empresa municipal de augas de Viana do Bolo, con actuacións da Confederación Hidrográfica do Miño-Sil (CHMS), a Garda Civil e a Comisaría de Augas".
A realidade ambiental existente, segundo explica na resolución, é que "as emisións e verteduras están a chegar á Rede Natura 2000, tanto por vertedura a canles fluviais como por emisións atmosféricas". As fotografías achegadas acreditan, segundo os xuíces, "a realidade do po que chega á vexetación e poboación lindeira da mina e, aínda que digan os demandados que realizaron medicións que arroxan un valor por baixo do límite establecido, estas non foron sistemáticas, ocultando máis do que revelan". Así, manifestan que "a realidade mostra o efecto na poboación situada a 1,5 quilómetros da explotación".
En cambio, a empresa negaba impacto ambiental e defendía que do proxecto dependen 129 familias e empresas auxiliares que actualmente traballan na mina da Penouta, a maioría da comarca de Viana do Bolo. Todo iso tras un investimento de 45 millóns de euros.
GRETAS EN VIVENDAS
Desta forma, os xuíces destacan a existencia "de gretas nas vivendas por efecto das voaduras (chegan a utilizar ata 8000 quilos de explosivos)" e a presenza "de metais pesados en doses perigosas", tal e como consta "nas analíticas presentadas no seu día pola mineira, emisións que chegan á Rede Natura 2000 polas canles fluviais contiguos á explotación".
O TSXG advirte de que, "curiosamente", nin a empresa nin a CHMS "realizaron novas analíticas nas que se verifiquen os parámetros de arsénico, mercurio, chumbo e cadmio, sustancias perigosas ou perigosas prioritarias, dificultando a súa estimación nas masas de auga superficiais no último ano e medio, máis aló das evidencias visuais no arroio de Treita dás Cortiñas achegadas no seu día, debendo rexeitarse que esta contaminación veña dada pola propia natureza das augas, ricas en ferro e manganeso, cuxa combinación xera ese aspecto, senón que son consecuencia da actividade mineira, tratándose, en realidade, de filtracións dos depósitos e balsas de residuos existentes, producidos por falta de medidas de protección".
AFECCIÓN Á SAÚDE DAS POBOACIÓNS
En todo caso, o TSXG recalca que "non existen controis periódicos que midan os niveis de tales metais pesados, tendo en conta que nin a mineira nin a CHMS procederon á monitorización das augas para estas sustancias, e nin a Declaración de Impacto Ambiental (DIA) nin a autorización de vertedura estableceron tal obrigación de monitoralos, a pesar de que os regachos afectan a canles dos que se obtén auga para o consumo humano, o que xa motivou denuncias do servizo municipal de augas do Concello de Viana do Bolo, con diversos expedientes sancionadores".
A Sala advirte de que as verteduras procedentes da mina, "intensificados tras a autorización de explotación de recursos sección C)" --declarada nula na sentenza--, poden estar a causar "unha afección á saúde das poboacións que obteñen a súa subministración de auga potable de tributarios do arroio de Treita das Cortiñas, así como dos pozos ou mananciais que a fornecen á poboación da Penouta, contigua á explotación mineira, tratándose o mercurio, arsénico, chumbo e cadmio de elementos extremadamente tóxicos que causan efectos crónicos polo seu bioacumulación no organismo".
Por todo iso, en base ao principio de precaución, o alto tribunal galego entende que "non convén permitir a actividade ata que non se realicen os estudos que avalíen os niveis de tales metais presentes nos regachos afectados pola explotación mineira, sendo tal principio de precaución uno dos fundamentos da política ambiental europea, consagrada no artigo 191 do seu Tratado de Funcionamento, desenvolvido, respecto dos espazos incluídos na Rede Natura 2000, no artigo 6 da Directiva 92/43/CEE sobre Hábitats, que impide que poida autorizarse un proxecto sen que se demostre a ausencia de repercusións sobre as augas e a biodiversidade, así como a saúde humana".
O TSXG incide en que ante tal incerteza "non pode autorizarse", pois subliña que "os efectos da actividade mineira no medio ambiente son irreparables", xa que "non se poden reconstruír ecosistemas".
ECOLOXISTAS EN ACCIÓN
Ecoloxistas en Acción celebra o fallo do Tribunal Superior de Xustiza de Galicia (TSXG) que anula o permiso para a mina da Penouta, situada no municipio de Viana do Bolo (Ourense), por riscos ambientais. Así, acusa a Xunta e empresa de "actuación temeraria" na única explotación de coltán --material presente en teléfonos móbiles, tablets ou pantallas-- en Europa.
Nun comunicado, esta entidade ecoloxista sinala que o TSXG constata que non se realizou unha avaliación dos impactos sobre a Rede Natura 2000 e "tampouco se consideraron os impactos sobre as augas, as emisións de po e as afeccións ás traídas de consumo humano".
Ademais, lembra que, paralelamente, a xustiza investiga se as verteduras procedentes da mina son constitutivas dun delito contra o medio ambiente e a saúde de persoas, despois dunha denuncia penal de Ecoloxistas en Acción contra a mineira e os seus directivos por un suposto delito contra o medio ambiente.
Apunta que a sentenza acerca deste proxecto, aprobado pola Xunta de 2022 e impulsado por Strategic Minerals --que agora dependen da canadense IberAmerican Resources--, estima "integramente" os argumentos formulados por Ecoloxistas en Acción, o que "confirma a ilegalidade da tramitación da autorización mineira". Lembra que os mesmos argumentos que agora acaban de tombar o proxecto "foron alegados durante a tramitación inicial, só que a Xunta preferiu ignoralos e non realizar a preceptiva avaliación de impactos sobre Rede Natura 2000".
Carga contra a Xunta por autorizar "rápido" un "proxecto ambientalmente inviable" e contra a empresa por "iniciar a explotación cando a autorización non era firme e estaba a ser recorrida xudicialmente". Espera que este fallo, que impón unhas costas de 1.500 euros á mineira e á Xunta, "sirva de lección para a administración e o lobby mineiro, que deben entender que non todo vale".
