A maior guerra do mundo, cando os ricos son máis ricos e os pobres son máis probres

A economía española pechará 2024 cunha previsión de crecemento do 2,7 %, segundo datos oficiais do Goberno. É case o triplo do crecemento esperado para o conxunto da Unión Europea. Pero as cifras microeconómicas non parecen tan favorables: case 1 de cada 4 españois asegura non ter capacidade para aforrar diñeiro a final de mes, segundo un estudo da Unión de Créditos Inmobiliarios (UCI), e o 26 % considera que a súa situación económica persoal é mala ou moi mala, segundo datos do barómetro de outubro do Centro de Investigacións Sociolóxicas (CIS).

"A tensión financeira é o sentimento de preocupación que experimenta unha persoa debido a problemas económicos, que poden ser tanto presentes como futuros", destaca Elisabet Ruiz-Dotras, profesora dos Estudos de Economía e Empresa da Universitat Oberta de Catalunya (UOC) e experta en educación financeira. Este sentimento de preocupación pode xurdir ante situacións de dificultades económicas, xa sexan reais ou percibidas.

"A tensión financeira en si non é ningunha variante de tensión", subliña Enric Adoitar, psicólogo relacional e profesor colaborador dos Estudos de Psicoloxía e Ciencias da Educación da UOC. "En todo caso, podemos dicir que unha situación de preocupación pola situación económica persoal que sexa grave e persistente no tempo nun contexto como o noso, no que o diñeiro é imprescindible, é un factor de risco de peso para sufrir un trastorno de ansiedade", engade.

Non é unha enfermidade, senón máis ben unha consecuencia dunha mala situación económica persoal ou familiar que impacta na saúde mental do individuo e xéralle síntomas relacionados coa ansiedade ou a depresión. "Hai que ser coidadosos e non consideralo unha enfermidade. As enfermidades descríbense por criterios científicos e estamos moi lonxe diso", matiza o profesor Adoitar.

SOCIEDADE DE CONSUMO

O que si está claro é que unha mala situación económica pode ter un impacto real e directo na vida das persoas. E aínda que hai un consenso máis ou menos xeneralizado sobre que o diñeiro non dá a felicidade, a realidade é que a sociedade está orientada ao consumo e iso xera unhas esixencias que estresan ás persoas en graos distintos. "O contexto no que nos desenvolvemos é esaxeradamente produtivo, todo ten un prezo. Tanto tes, tanto vales. Depositamos todo o noso valor persoal na economía. E aí temos o resultado", subliña Adoitar.

O esquema consumista aguantou máis ou menos ben até aproximadamente a crise de 2008, momento no que prexudicou seriamente á clase media. Pero esta tendencia vén de lonxe: segundo datos do Pew Research Center, a clase media minguou 11 puntos en Estados Unidos nos últimos 50 anos. Así, pasou de ser un clúster que aglutinaba ao 61 % dos adultos en 1971 a aglutinar ao 50 % en 2021. En paralelo, as clases con maior porcentaxe de ingresos creceron un 7 %, até situarse no 21 % da poboación.

En España, o 55 % da poboación pertence ás clases medias, fronte ao 61 % dos países da OCDE. Unha porcentaxe que, en comparación con outros países de Europa, como Finlandia, República Checa ou Eslovenia, supón preto de 15 puntos menos. España perdeu ao redor dun 4 % de poboación neste segmento desde os anos 80, en liña cunha tendencia decrecente mundial de en torno ao 1 % por década, segundo datos da OCDE.

CARA ONDE VAI A CLASE MEDIA?

"A clase media vai desaparecendo. Na economía si que hai diñeiro e creouse moito diñeiro durante os anos nos que tivemos tipos de interese moi baixos, pero está mal repartido. Cada ano hai novos ricos, pero tamén hai moitos máis novos pobres", destaca Elisabet Ruiz-Dotras. "Poucos son os que soben a unha clase máis elevada", engade, "porque tal e como está montado o sistema, exclúese aos máis pobres. Se o máis básico está cada vez máis caro e os salarios non soben ao mesmo nivel, o único que se consegue é expulsar a estas persoas. A maioría non pode alcanzar este ritmo de vida".

O resultado é unha tensión que se crea sobre as persoas en forma de presión para que alcancen unhas expectativas presentadas como normais, pero que requiren un esforzo que cada vez é máis difícil facer. "Descoidamos por completo a relación cun mesmo e as relacións cos demais. Preferimos ter que ser. Compramos 'nunca mellor dito' a crenza irracional de que se nos vai a querer polo que temos no canto de polo que somos", advirte Enric Adoitar.

SABER CONTROLAR O DIÑEIRO

Aínda que non parece que o panorama vaia a solucionarse a curto prazo, a sociedade si que pode evitar a tensión financeira facendo equilibrios entre a obvia necesidade de gañar diñeiro para subsistir e a participación nun modelo de consumo levado ao extremo. "Hoxe en día, todas as persoas queren ter de todo e facer de todo: restaurantes, viaxes, etc. Estamos ante un cambio cara a unha sociedade moito máis consumista", lembra a profesora Ruiz-Dotras, tamén investigadora do grupo DigiBiz da UOC. E aínda que isto non necesariamente quere dicir vivir na austeridade, si que implica utilizar o diñeiro cunha visión a longo prazo. "Cando hai planificación financeira, vese a necesidade de aforrar. Se non hai unha planificación, xérase tensión, porque hai imprevistos, pasan cousas. Pero cando temos unha planificación financeira correcta, podemos prever a maioría dos pagos e iso dá unha sensación de control que reduce moito a tensión financeira", asegura.

Neste sentido, faise imprescindible reorganizar os gastos para aliñalos cos ingresos que se teñen e tentar axustar o estilo de vida ás expectativas reais. "Mentres sigamos instalados na crenza irracional de que valemos polo que temos, estaremos ante un problema de autoestima que, se non se aborda, acabará nunha dependencia da posesión do material. E se esta dependencia non logra ser satisfeita, derivará en ansiedade por conseguir un obxectivo inalcanzable e mesmo nunha depresión polo desmoronamiento das expectativas imposibles de lograr. Todo iso por non cultivar minimamente o valor persoal", relata Enric Adoitar.

"Os estudos científicos demostran que o materialismo tende a ter unha relación negativa coa felicidade. As persoas enfocadas no materialismo adoitan experimentar menor compracencia coa vida, máis ansiedade e relacións menos satisfactorias, á parte de que, evidentemente, moitas veces gastan moito máis do que se deberían permitir", engade a profesora Ruiz-Dotras.