O perigo do 'stealthing', cando non utilizar un condón pode ser delito

Unha muller denunciou en Sevilla en 2017 a unha parella que se quitou o preservativo sen avisar durante un encontro sexual. Ela esixira o uso do preservativo como condición para estas relacións. O acusado finxiu polo e mantivo a relación sen protección. Este acto constituíu delito e o home foi condenado a tres anos de prisión por abuso sexual e seis meses adicionais por lesións, xa que transmitiu unha infección de transmisión sexual (ITS) á vítima. Este caso sentou un precedente en España, consolidando a ilegalidade do stealthing e a súa consideración como un delito sexual..

O stealthing é unha práctica que consiste en retirarse o preservativo durante unha relación sexual sen o consentimento da outra persoa. O termo provén do inglés e deriva de stealth, que significa 'sixilo, ocultación ou acción furtiva'. A súa orixe atópase en certos círculos homosexuais de Estados Unidos, país onde unha subcomunidade online promoveu esta conduta con fins degradantes e misóxinos, baixo a idea dun suposto dereito a "difundir a propia semente". A avogada e activista de dereitos sexuais Alexandra Brodsky popularizou este concepto entre os círculos académicos en 2017.

En España, onde o termo chegou en 2019, o stealthing consolidouse como unha agresión contra a liberdade sexual. Unha sentenza pioneira do Tribunal Supremo (TS) en xuño de 2023 estableceu un precedente importante reforzando a centralidade do consentimento no marco dos delitos sexuais. Aínda que non hai unha tipificación específica, os tribunais españois poden xulgalo como abuso ou agresión sexual, segundo o caso, con penas dun a doce anos.

"O stealthing supón unha variación substancial do tipo de relación consentida nun primeiro momento. O stealthing non soamente é unha agresión física, senón tamén unha violación da liberdade sexual e a autonomía persoal", explica Oriol Martínez Sanromà, profesor dos Estudos de Dereito e Ciencia Política da UOC. Precisamente, esta universidade abordou este fenómeno na recente xornada O consentimento sexual á mantenta do stealthing.

En España, a sentenza do Tribunal Supremo en 2023 ratificou que o stealthing constitúe unha agresión sexual, seguindo precedentes como un caso de Sevilla de 2017 no que un home foi condenado por abuso e lesións tras transmitir unha infección de transmisión sexual (ITS) debido á retirada non consensuada do preservativo. O debate sobre se o stealthing era ou non delito discorrera con anterioridade por canles principalmente académicas, e asentouse de forma practicamente unánime a necesidade de que fose considerado unha forma de agresión sexual. "Como tal, a reforma non achegou ningún cambio substancial a esta consideración: co Código Penal anterior era posible chegar á mesma conclusión", afirma Martínez Sanromà.

IMPACTO PSICOLÓXICO

 

O stealthing non só ten consecuencias legais, senón tamén un impacto social e psicolóxico profundo. Moitas vítimas experimentan ansiedade, depresión, tensión postraumática e sentimentos de vulnerabilidade, culpabilidade e vergoña, segundo un estudo publicado en Psychology en 2023. O engano sobre o uso do preservativo percíbese como unha violación da autonomía e o consentimento, o que pode xerar desconfianza en futuras relacións e afectar á vida sexual da vítima.

 

Esta práctica non só viola o consentimento, senón que tamén leva riscos como a transmisión de infeccións de transmisión sexual (ITS), embarazos non desexados e un impacto psicolóxico profundo nas vítimas, como indica un estudo da Universidade de Northumbria.

LEXISLACIÓN

A pesar dos avances normativos, a aplicación práctica desta tipificación presenta importantes desafíos, especialmente no ámbito probatorio, destaca Martínez Sanromà. "Como podemos asegurar que unha persoa se retirou o profiláctico sen consentimento nun contexto de relación íntima? Nestes casos, a palabra da vítima adoita ser a principal proba de cargo", asegura o experto. No entanto, os criterios do Tribunal Supremo sobre a validez da testemuña poden ser determinantes para ditar unha condena. "Se a vítima mantense firme ao longo de todo o procedemento, a súa testemuña pode ser suficiente para a condena", agrega.

En canto á evolución do dereito penal, aínda é pronto para falar dunha xurisprudencia consolidada. "O Tribunal Supremo ten marxe para cambiar de opinión, máis aínda cando a sentenza presenta un voto particular cunha consideración alternativa que hai que ter en conta", sinala o experto da UOC. Outro aspecto relevante é a distinción entre consentimento "débil" e "forte", establecida polo Tribunal Supremo na Sentenza 603/2024: mentres que o consentimento "débil" refírese a unha simple aceptación do acto sexual (aínda que estea baseada en enganos), o consentimento "forte" implica unha aceptación plenamente informada e libre. No caso do stealthing, o Tribunal non o considera delito polo engano en si, senón porque o acto sexual (sen preservativo) desborda o consentido (con preservativo) e transfórmase nunha agresión sexual.

No ámbito europeo, Suíza foi o primeiro país en aplicar unha condena por este delito en 2017, segundo o artigo 190 do Código Penal. En 2018, Suecia emitiu a súa primeira condena e aprobou unha lei de consentimento afirmativo na que se considera o stealthing como unha violación. Dinamarca está xa preparando unha lei para criminalizarlo. En Estados Unidos, California foi pioneira en 2021 en tipificar o stealthing como delito civil. Noutros estados, os fiscais poden procesar esta práctica con leis de agresión sexual ou violación. No Reino Unido, o caso R v Lawrance, de 2020, estableceu que o feito de retirarse o preservativo sen consentimento anula devandito consentimento e pode ser considerado agresión sexual.