“Que lle dean piche”, “que lle dean masilla” ou “que lle dean bertorella”, equivalentes á castelá “que le den morcilla”

Naquelas ocasións en que queremos manifestar sentimento de repulsión, rexeitamento ou desdén, ou mesmo ás veces simplemente indiferenza, con respecto a persoas, cousas ou circunstancias, moitas veces usamos, e escoitamos, a fórmula expresiva que [che, lle, vos, lles] dean morcilla. Sen, como dicimos decote, nos metermos a valorar se se trata dunha fórmula susceptible de formar parte do elenco normativo, xa que nin é o noso labor nin temos a competencia nin coñecementos necesarios, o que si podemos facer é reflectir neste artigo expresións propias que transmiten esas mesmas impresións ou sentimentos, coma por exemplo as seguintes:

Que te [le, les, os] den morcilla

{= Fórmula expresiva con que se manifesta repulsión, rexeitamento ou desdén, ou mesmo ás veces simplemente indiferenza, respecto da persoa, cousa ou circunstancia que é designada polo pronome átono.}

Que che [lle, lles, vos] dean piche

Que che [lle, lles, vos] dean masilla

Que che [lle, lles, vos] dean bertorella

Que che [lle, lles, vos] dean polo

Ex.: ¡Anda y que te den morcilla, que no sabes mantener una conversación sin faltarle a nadie!

¡Anda e que che dean piche ‡ masilla ‡ bertorella ‡ polo, que non es quen de manter unha conversa sen lle faltar a ninguén!

Ex.: A ese tipo de música de chunda chunda, por mí que le den morcilla.

A ese tipo de música de chunda chunda, por min que lle dean piche ‡ masilla ‡ bertorella ‡ polo.

● Tamén:

Que te [le, les, os] den && Que te [le, les, os] vayan dando && Que te [lo/le/la, los/les/las, os] zurzan && [E MAIS]: Que te [le, les, os] den por saco

Que che [lle, lles, vos] dean && Que che [lle, lles, vos] vaian dando && Que te [o/a, os/as, vos] operen && [E MAIS TAMÉN, POSIBLEMENTE POR INFLUENCIA DO CASTELÁN]: Que che dean polo saco # por saco

● E mesmo tamén, asociadas a un rexistro máis popular, e mesmo vulgar:

Que te [lo/s, la/las, os] jodan # follen && [E MAIS]: Que te [le, les, os] den por culo

Que che [lle, lles, vos] fodan && Que che [lle, lles, vos] dean polo cu # polo ollo do cu # polo fecho && [E DICINDO O MESMO CA ESTAS ÚLTIMAS, SÓ QUE DUN XEITO EUFEMÍSTICO]: Que che [lle, lles, vos] dean por onde se empezan os cestos

● E inda tamén, nalgún ca outro contexto asociado a rexistros populares, sobre todo a xeito de brincadeira e normalmente formando enunciado de seu:

(Que) Deus che dea o que lles deu ás cabras: na cabeza cornos e no cu cagallas

Ex.: ¡Que te den morcilla!

¡(Que) Deus che dea o que lles deu ás cabras: na cabeza cornos e no cu cagallas!

NOTAS:

1. En non poucas ocasións (de feito, probablemente nas máis das ocasións) estas fórmulas enúncianse nun ton basicamente exclamativo, en cuxo caso irán entre os signos de exclamación (ou, para toda aquela xente que unicamente poña o signo final de exclamación, rematarán con este).

2. Nótese que estas secuencias expresivas son susceptibles de compartir nalgún caso espazos de uso coas correspondentes ás castelás mandar a freír espárragos [1ª parte e 2ª parte] e compra un bosque y piérdete.

3. Polo que atangue á fórmula expresiva que che [lle, lles, vos] dean polo, cómpre ter en conta vén sendo unha redución de que che (lle, vos, lles) dean polo cu, mais deste xeito o que se consegue é que a contracción polo poida pasar a ser interpretada como substantivo (isto é como “cría dunha ave” ou “galo novo”), co cal se suaviza a expresión de orixe.

No que respecta a que che [lle, lles, vos] dean polo fecho, hai que referir que neste caso a voz fecho fai referencia ó censo ou cenzo, ó ollo do cu.

E polo que se refire a que che [lle, lles, vos] dean bertorella, na obra Da agra aberta. Contos e lendas, de Victoriano Taibo, fornécese unha explicación da orixe da expresión, que por máis cadras di que apareceu na Coruña:

«Os coruñeses fartaronse de bertorella, comeron tanta que remataron por aburrí-la, e non quixeron máis. E o ex-cociñeiro real tivo que botarlle a chave á tenda. —Por iso agora, –expricab’o Xoubiña– aquí en Santiago, un teu compañeiro incomodase contigo e diche: —¡Vaite a leñe! —Na Cruña, non; na Cruña dinche: ¡Qué che dean bertorella!».

4. Malia que nas diversas expresións recollemos formando parte delas os artigos átonos que remiten á segunda e terceira persoas tanto de singular coma de plural, cómpre ter en conta que en certas ocasións as ditas expresións tamén poden ser aplicadas a unha primeira persoa singular ou plural, co cal se poderían engadir os artigos átonos me e nos:

Ex.: Ahora lo tengo claro: o cambio radicalmente mi vida o que me den morcilla.

Agora téñoo claro: ou cambio radicalmente a miña viña ou que me dean piche ‡ bertorella ‡ masilla ‡ polo.

5. As expresións galegas están tiradas das seguintes fontes, ou inspiradas nelas:

- Recolleita propia da oralidade galega.

- Recolleita propia documental (artigos de prensa, artigos ou comentarios na Rede, obras escritas, folletos publicitarios, etc.).

- Martíns [antes, Martínez] Seixo, Ramón Anxo: “108 fórmulas galegas”. En Cadernos de Fraseoloxía Galega, 9, 2007, páxs. 235-246. Centro Ramón Piñeiro para a Investigación en Humanidades.

- Santamarina, Antón (dir.) & Ernesto González Seoane & María Álvarez de la Granja: Tesouro informatizado da lingua galega (TILG). (Versión 4.1). Santiago de Compostela. Instituto da Lingua Galega.

- Vázquez Saco, Francisco: Refraneiro galego e outros materiais de tradición oral. En Cadernos de Fraseoloxía Galega, 5, 2003. Centro Ramón Piñeiro para a Investigación en Humanidades.