Varíola do mono: así afecta ás mulleres

A varíola dos monos é unha enfermidade zoonótica viral cuxos primeiros casos en humanos foron identificados na República Democrática do Congo en 1970. Esta enfermidade é endémica nalgúns países de África occidental e central, e todos os casos identificados fóra de áreas endémicas ata 2022 eran importados ou vinculados a un caso importado ou a animais importados destas áreas. Pero en maio de 2022, Reino Unido informou sobre a identificación de varios casos sen antecedente de viaxes recente a áreas endémicas ou contacto con casos notificados previamente. Desde entón, numerosos países, principalmente de Europa e América, comunicaron casos confirmados ou en investigación sen vínculos epidemiolóxicos con zonas endémicas de África occidental ou central, sendo a primeira vez que se notifican cadeas de transmisión de varíola do mono en Europa e outras áreas non endémicas.​

O 23 de xullo pasado, a Organización Mundial da Saúde (OMS) declarou o gromo de varíola do mono como emerxencia de saúde pública de importancia internacional, nivel máximo de alerta fixado polo Regulamento Sanitario Internacional cando unha patoloxía infecciosa se expande a diferentes países de forma descontrolada.

Os casos detectados en mulleres só representan o 2,1% do total de infeccións confirmadas en España

Aínda que os varóns representan a maioría de casos confirmados e case o 100% mantiveron relacións sexuais con outros varóns –a maioría con comportamentos sexuais de risco–, a enfermidade tamén impactou en mulleres, aínda que se explicou pouco como lles afecta. Agora, por primeira vez, cóntase con datos amplos que permiten comprender mellor a situación desta epidemia entre as mulleres.

Unha investigación estatal na que participou o Servizo de Epidemioloxía da Dirección Xeral de Saúde Pública da Xunta de Galicia presenta os resultados da maior mostra de mulleres con infección por varíola do mono até agora, con datos entre abril e novembro de 2022. Eses datos mostran que os casos detectados en mulleres só representan o 2,1% do total de infeccións confirmadas en España.

Os investigadores advirten de que “o risco de transmisión de varíola do mono en mulleres existe e debe ser comunicado, aínda que se mantivo baixo durante todo o brote”.

A análise inclúe todos os casos confirmados por detección do xenoma do virus da varíola do mono mediante PCR específica ou xenérica en España que foron recollidos seguindo os protocolos de detección e control establecidos pola Rede Nacional de Vixilancia, que abarca todo o territorio estatal.

Os investigadores descubriron que as mulleres con varíola do mono son diagnosticadas, en xeral, máis tarde que os homes

Para coñecer a situación desta epidemia entre as mulleres, excluíron todos os casos de menores de 16 anos, xa que “as circunstancias da enfermidade en nenos requirirían unha análise diferente á dos adultos”, xustifican os autores do estudo.

En total, entre o 26 de abril e o 21 de novembro notificáronse en España 158 casos de varíola do mono en mulleres a partir de 16 anos, o que representa o 2,1% dos casos totais rexistrados nese período: 7.393.

DIFERENZAS ENTRE MULLERES E HOMES

A diferenza de contaxios entre casos en homes e mulleres e máis que notable, con todo, observáronse algunhas características substanciais particulares nos casos das mulleres. Un dato que salientan os investigadores é que as mulleres con esta enfermidade son máis novas que os homes, cunha idade media de 34 anos, fronte a 37 anos nos homes. Ademais, dúas mulleres infectadas estaban embarazadas.

En canto á evolución do brote e o atraso no diagnóstico, de todos os casos rexistrados en España nese período, 7.393, coñecíase a data de inicio dos síntomas de 151 mulleres e de 6.940 homes, é dicir, a inmensa maioría. Ademais, os casos notificados mostraron unha tendencia crecente de abril a xullo, seguida dunha tendencia decrecente continua até novembro, similar tanto en mulleres como en homes.

En relación ao atraso no diagnóstico, si atoparon “diferenzas estatisticamente significativas entre sexos”, din. Nos casos nos que había información dispoñible (142 mulleres e 6.695 homes), o tempo medio desde o inicio dos síntomas ata o diagnóstico foi de 8 días nas mulleres, en comparación con 7 días nos homes. Pero nos casos hospitalizados, non atoparon diferenzas significativas desde o inicio dos síntomas ou a data do diagnóstico ata a data de ingreso.

O mecanismo de transmisión máis probable para o 66,5% das mulleres e o 68% dos homes infectados son as relacións sexuais

O feito de que as mulleres sexan diagnosticadas, en xeral, máis tarde que os homes, “pode explicarse por varios factores”, segundo estes expertos: “Dada a percepción de baixo risco presente na poboación en xeral, é posible que as mulleres tivesen menos probabilidades de asociar os seus síntomas coa varíola do mono, polo que atrasan a consulta e as probas. Os profesionais da saúde tamén poden introducir sesgos de xénero na súa sospeita clínica de varíola do mono”, explican.

Unha das preguntas claves desta epidemia é se hai diferenzas entre sexos no mecanismo de transmisión do virus que expliquen as enormes diferenzas no número de infectados entre homes e mulleres. O que se atopou neste estudo foi que o mecanismo de transmisión informado máis probable para o 66,5% das mulleres e o 68% dos homes, foi un contacto estreito en relacións sexuais. Con todo, atoparon diferenzas significativas entre homes e mulleres no risco, xa que en eles se observou un 92,9% de transmisión durante o contacto sexual estreito, mentres que nelas esa porcentaxe baixou ao 65,7%, de xeito que parece que elas están máis expostas ao contaxio durante o sexo.

Ademais, 14 mulleres (8,9% do total) foron infectadas no contexto dun brote vinculado a un estudo de tatuaxes, incluídas no grupo de transmisións "outros", agás un caso secundario, que era de humano a humano.

Por outro lado, tamén atoparon diferenzas na porcentaxe de contaxios en persoas con infección polo VIH (virus causante da sida): un 4,4% das mulleres afectadas fronte ao 40,8% dos homes.

Como explican os autores da investigación, “as taxas de prevalencia do VIH en casos de varíola do mono foron significativamente superiores á prevalencia estimada do VIH na poboación adulta en España (0,1% en mulleres, 0,6% en homes)”, o que “suxire que tanto homes como mulleres con infección por varíola do mono son subgrupos con características diferentes á poboación xeral”.

As mulleres infectadas presentan erupción anoxenital con menos frecuencia que os homes, pero desenvolven erupcións noutros lugares con máis frecuencia 

Outra cuestión clave é saber se a varíola do mono ten efectos similares ou diferentes por sexos. O que se descubriu foi que os signos e síntomas máis frecuentes notificados nas mulleres foron síntomas xerais, erupción cutánea en diferentes localizacións e linfadenopatías (inflamación dos ganglios linfáticos).

É salientable que a combinación de signos e síntomas nas mulleres foi diferente que nos homes. Así, as mulleres presentaron erupción anoxenital con menos frecuencia (51% nelas vs 67,3% neles), pero presentaron outras erupcións noutros lugares con máis frecuencia (71,2% vs 59,1%).

Ademais, tanto homes como mulleres presentaban exantema oral-bucal (erupción cutánea) e síntomas xerais en porcentaxes similares. Tampouco se atoparon diferenzas no número de casos con linfadenopatías.

Polo tanto, semella haber “diferenzas estatisticamente significativas entre homes e mulleres respecto de todas as erupcións cutáneas non orais, que aparecen en diferentes localizacións, pero non hai diferenzas nos signos e síntomas xerais”, apuntan os responsables do estudo.

Estas diferenzas, din, “poden explicarse por varias razóns, como unha potencial diferenza de exposicións e riscos relativos ás prácticas sexuais (por exemplo, o sexo oral, vaxinal e anal) que poden favorecer a transmisión, que é unha variable descoñecida. que non se puido axustar”.

Por outro lado, atopáronse diferenzas nas taxas de complicacións, máis altas nas mulleres que nos homes (14,9% fronte a 8,8%). Ao comparar complicacións específicas ao longo do seu proceso clínico, como infeccións bacterianas secundarias, úlceras bucais ou queratite (inflamación da córnea do ollo), non se atopou ningunha significación estatística.

Por último, salientan que non se rexistraron mortes en mulleres, mentres que se rexistraron dúas mortes entre os 7.235 homes infectados.

UN TERZO DOS CASOS EN EUROPA

Con estes datos, os epidemiólogos resaltan que “os casos de varíola do mono notificados en mulleres en España representan máis dun terzo de todos os casos en mulleres notificados en Europa” no período de estudo.

O principal grupo de risco son os homes que manteñen relacións sexuais de alto risco con outros varóns

O certo é que a evolución desta epidemia mostra que “durante as semanas de aumento da incidencia en España (abril a xullo de 2022), os casos entre mulleres foron moi raros”. Con todo, engaden, “unha vez que a enfermidade se estendeu fóra dos grupos iniciais e a súa incidencia estivo preto do seu máximo, os casos entre as mulleres seguiron unha distribución temporal similar á dos homes pero a un nivel moito menor”.

Como se detectou na maioría dos países, os datos en España confirman que o principal grupo de risco son os homes que manteñen relacións sexuais de alto risco con outros varóns, aínda que, como advirten os expertos, “a transmisión pode ocorrer noutros grupos, incluídas as mulleres”, pero os datos mostran que “a infección polo virus da varíola do mono non se estendeu amplamente á poboación en xeral”, apuntan.

En conxunto, os datos presentados “proporcionan información relevante para a resposta a esta alerta, aumentando o coñecemento sobre a dinámica da enfermidade nas mulleres, e mostra como os datos de vixilancia poden ser útiles na investigación aplicada en saúde pública para xerar e aumentar o coñecemento sobre a enfermidade durante a resposta ao brote”, argúen os responsables da investigación.

UNHA CUESTIÓN TAMÉN DE XÉNERO

Aínda que os resultados deste estudo son esclarecedores, os propios autores recoñecen que “unha das principais limitacións” desta investigación é o feito de utilizar unha variable dicotómica para o sexo, o cal “puido introducir un nesgo de clasificación errónea de xénero no estudo”. Neste sentido aclaran que hai estudos que clasificaron as mulleres como transexuais, cisxénero e non binarias, “atopando diferenzas relacionadas coa identidade de xénero que non puidemos identificar, e posiblemente causando unha subestimación do peso do contacto sexual como método de transmisión e do risco global para as mulleres e, en concreto mulleres transexuais no noso estudo”.

Así, recoñecen que “estudos adicionais cunha clasificación máis completa da orientación sexual e da identidade de xénero, e a recollida de determinadas exposicións ao risco axudarían a comprender as diferenzas adicionais no mecanismo de transmisión, comportamento e curso da enfermidade en diferentes grupos de poboación”.

Un estudo internacional advirte de que as mulleres transexuais son unha poboación “altamente vulnerable” á varíola do mono

Nesta liña, un recente estudo publicado na prestixiosa revista The Lancet, realizado por investigadores de África, Europa e Estados Unidos, advirte de que as mulleres transexuais son unha poboación “altamente vulnerable” á varíola do mono.

Ao igual que no estudo anterior citado, os autores desta investigación destacan que “aínda que ata o de agora a varíola do mono afectou fundamentalmente a homes que teñen sexo con homes, as mulleres (cisxénero e transexuais) constitúen unha porcentaxe das persoas infectadas a ter en conta para a abordaxe integral e inclusiva da epidemia”.

O estudo recolle tamén que as mulleres transexuais que padecen varíola do mono “dedícanse ao traballo sexual en maior proporción que as mulleres cisxénero coa enfermidade, polo que están máis expostas ao contaxio por vía sexual”, explican desde a Fundació Lluita contra les Infeccions de Cataluña, que participou neste estudo. Ademais, nun  57% destes casos a infección coexiste coa infección polo VIH.

Por outra banda, os datos reportados en relación co contaxio das mulleres cisxénero poñen de manifesto o risco de transmisión non sexual (no fogar ou ocupacional), a ter en conta ao realizar o diagnóstico de casos sospeitosos. Por tanto, malia que o contacto sexual segue sendo a principal vía de contaxio, séguense investigando outras causas.