Pode o bilingüismo previr a demencia?

Falar máis dunha lingua, especialmente nas persoas que utilizan dúas diariamente, pode ser un factor protector na aparición da demencia, segundo mostraron algúns estudos. A pesar de todo, o bilingüismo presenta moitas variables, por exemplo, a idade de adquisición das linguas, a competencia, a frecuencia de uso, e non está claro cal delas representa unha vantaxe á hora de previr ou atrasar os síntomas desta enfermidade.

Unha investigación dirixida pola Universitat Oberta de Catalunya (UOC) estudará diferentes tipos de bilingüismo en falantes de catalán e castelán e determinará cales das súas variables son máis beneficiosas para o cerebro. O proxecto, titulado 'O bilingüismo nos trastornos asociados ao envellecemento: desde a cognición até as redes neuronais (BILiARD)', será liderado por Marco Calabria, profesor dos Estudos de Ciencias da Saúde e investigador do NeuroADaS Lab, coa colaboración de Laia Subirats, tamén investigadora deste grupo de investigación.

"Algúns estudos demostraron que falar máis dunha lingua ten beneficios á hora de atrasar os síntomas cognitivos da demencia até catro e cinco anos. Na nosa investigación, compararemos diferentes tipos de bilingüismo e, a partir de probas cognitivas e datos de neuroimagen, determinaremos se ofrece realmente vantaxes e en que ámbitos", explica Calabria, que posúe un longo percorrido no estudo do papel do bilingüismo na cognición e o envellecemento.

Os investigadores analizarán unha mostra de datos de 2.700 individuos sans obtidos no marco do proxecto ALFA, levado a cabo polo Barcelonaβeta Brain Research Center da Fundación Pasqual Maragall. A maior parte dos individuos, en idades comprendidas entre os 45 e os 74 anos, son fillos de pacientes de Alzheimer "o tipo de demencia máis común" e foron avaliados no ámbito cognitivo, de hábitos de estilo de vida, e con técnicas de imaxe cerebral. Un 32 % das persoas participantes son portadoras da variante xenética APOE4, que incrementa de forma importante o risco de desenvolver a enfermidade, e analizarase se o bilingüismo tamén ten efectos beneficiosos no seu caso. Do 2016 ao 2022, o Barcelonaβeta Brain Research Centerfixo un seguimento dos portadores desta variante cada tres anos e, por tanto, disponse de datos da súa evolución durante o devandito período.

VARIOS ASPECTOS DO BILINGÜISMO

Os investigadores traballarán con dous tipos de datos: de cognición e de neuroimaxe, e analizarán varios aspectos achega do bilingüismo: como inflúe na memoria e o control executivo; que impacto ten en canto á estrutura e o metabolismo cerebral; como afecta á cognición e as conexións neuronais no risco de demencia "especialmente nas persoas portadoras do xene APOE4" e que cambios houbo na reserva cognitiva e cerebral ao longo do tempo.

Os datos de cognición recolleitos no estudo ALFA inclúen dominios como a memoria, a atención, as funcións executivas e a fluidez verbal, parámetros que se empregan no diagnóstico da deterioración cognitiva. Para o estudo da estrutura cerebral e o impacto que ten o bilingüismo nesta, disponse de datos de neuroimagen estruturais e funcionais (de metabolismo) da actividade do cerebro. Nesta parte do proxecto aplicaranse técnicas avanzadas de análises de datos que inclúen un método innovador utilizado pola UOC, a análise multicapa, o cal permite conectar diferentes tipos de datos de resonancia magnética (de morfoloxía, estruturais e funcionais) nunha única representación. Con este método pódense analizar volumes inxentes de información para detectar cambios sutís no cerebro que, doutro xeito, non se poderían percibir. Esta análise multicapa xa foi utilizado con éxito anteriormente polo NeuroADaS Lab con pacientes de esclerose múltiple.

O principal reto na análise e a interpretación dos resultados é a gran complexidade do cerebro. Ademais de estudar as diferentes áreas deste órgano, hai que analizar as redes neuronais e a correlación de actividades entre áreas: "Pasar dos resultados científicos que mostran a implicación dunhas áreas máis que doutras á interpretación do que isto significa na prevención da demencia é un reto estimulante, pero non sempre fácil", di o investigador.

O CATALÁN: UN MODELO DE BILINGÜISMO SOCIAL

Para Calabria, un dos valores engadidos do estudo é que se trata dunha oportunidade para estudar unha poboación cunha experiencia lingüística case única no mundo. No ámbito do bilingüismo, existen poucos estudos con mostras de gran volume de participantes. "O bilingüismo social que hai en Cataluña atópase en poucos países do mundo, con excepcións como India ou unha parte do Canadá", explica Calabria.

O proxecto terá unha duración de tres anos e durante este tempo realizaranse tarefas de divulgación dos resultados en congresos internacionais e na Brain Awareness Week. Os resultados finais daranse a coñecer nun workshop que se organizará na Universitat Oberta de Catalunya, coa participación de expertos internacionais neste ámbito.

Poder confirmar os beneficios do bilingüismo na cognición e a eficiencia cerebral será unha potente ferramenta que haberá que ter en conta nas estratexias de saúde pública para a prevención da demencia, nun escenario en que a esperanza de vida segue aumentando, pero tamén a prevalencia das enfermidades neurodexenerativas. "A mensaxe que haberá que dar, pois, é que falar máis dunha lingua é útil cando as persoas fanse maiores e que é necesario cultivalo desde idades temperás", afirma o investigador.