Os piñeiros atlánticos “poderían verse favorecidos” polo quentamento global

Unha das consecuencias que pode traer consigo o cambio climático, xunto cun aumento xeneralizado das temperaturas, é a aparición de episodios illados de xeadas fóra do período invernal, cando as árbores son máis vulnerables ás mesmas. Estudar a tolerancia a esa caída inesperada das temperaturas das diferentes familias “da especie forestal máis importante de Galicia”, o Pinus pinaster, constituíu o obxecto central da tese de doutoramento de Eva Prada, da Universidade de Vigo, quen puido comprobar que as poboacións de piñeiros da costa atlántica son máis sensibles ás xeadas que as continentais. Mais, ao mesmo tempo, as familias atlánticas caracterízanse tamén polo seu maior crecemento, polo que poden verse favorecidas “nun escenario máis competitivo”, como o derivado do aumento das temperaturas, segundo explica esta investigadora. 

“As predicións sobre o cambio climático inclúen un aumento das temperaturas que influirá en que os invernos sexan máis cálidos e máis curtos, alterando a duración e réxime de temperaturas dos períodos estacionais”, sinala Prada Ojea, que na súa tese 'Pinus pinaster Ait. Resistencia a heladas bajo condiciones controladas', dirixida pola investigadora do CIF de Lourizán Raquel Díaz Vázquez, trata de analizar a tolerancia do piñeiro a eses “episodios de xeadas illados” na primavera ou no outono.

Segundo explica, “as baixas temperaturas son un dos factores climáticos que máis limitan a produción e distribución xeográfica das especies nas latitudes temperás", xa que as árbores se adaptan ás estacións para seren “capaces de sobrevivir a temperaturas baixas en inverno e altas no verán”, de tal xeito que aproveitan a calor e os días máis longos da primavera e do verán para medrar, mentres que no inverno deteñen o seu crecemento. Por iso, coa súa investigación tratou de dar resposta á pregunta de que acontecería cando “o ritmo de adaptación dunha planta non é suficiente para salvar un cambio climático brusco”, como xeadas en primavera ou outono, “cando os seus tecidos e órganos son máis vulnerables”, o que pode provocar, explica, danos “que mesmo acaben coa vida da árbore”

ANÁLISE DE SEIS POBOACIÓNS DE PIÑEIROS

Para o seu estudo, esta enxeñeira forestal reuniu nunha parcela en Celanova espécimes de poboacións da costa atlántica, procedentes de Galicia, Portugal e Francia, xunto con exemplares de poboacións continentais, orixinarios de Soria, Segovia e Marrocos.

A través dunha “análise multivariante”, Prada buscou coñecer tanto que poboacións de piñeiro presentaban unha maior tolerancia ás xeadas como saber se esa maior resistencia implicaba “un custo noutras funcións vitais, como crecemento, reprodución e cambio heteroblástico a nivel intra e interpoboacional”. A partires de aí, a investigadora dividiu en tres grupos as poboacións.

Por unha banda estarían as costeiras, “caracterizadas por ser intolerantes ao frío, ontoxenia xuvenil e crecemento rápido”. Fronte a estas, as continentais caracterízanse por un “comportamento oposto”, definido por “unha tolerancia alta ao frío estacional, crecemento lento e reprodución feminina”. Por último, o terceiro grupo, que reúne as poboacións procedentes de Marrocos, “amosou unha taxa alta en crecemento relativo, reprodución masculina baixa e algo de sensibilidade ás xeadas”.

Os resultados deste estudo sitúan as poboacións de piñeiros da costa atlántica como as máis sensibles fronte ás xeadas e ás poboacións continentais da península ibérica como as máis tolerantes. Mais, pola contra, estes resultados indican tamén, explica Prada, que “baixo condicións de quentamento global, onde a competitividade pode aumentar, as poboacións costeiras de Pinus pinaster poderían verse favorecidas, debido a súa estratexia de alto crecemento, pero co risco de sufrir danos polas xeadas”. Neste punto, “e xa fóra do estudo desta tese”, a investigadora pon de relevo que, se ben o aumento das temperaturas globais favorece aos piñeiros de crecemento máis rápido, se esta suba trae consigo un aumento das secas, este tipo de piñeiros “veríanse seguramente máis afectados en crecemento e supervivencia que os de crecemento máis lento”.

As análises realizadas co propósito de determinar o mellor método de avaliación dos danos producidos polas baixas temperaturas permitiron así mesmo a Prada constatar unha “alta varianza aditiva na tolerancia ao frío” entre as poboacións de Pinus pinaster, que demostra unha “significativa variación xenética” nesta especie. Resultados que, á súa vez, levárona a estudar a tolerancia ao frío dos piñeiros do programa de mellora xenética Galicia-Costa, “que se iniciou mediante a selección de árbores superiores con boas características de crecemento, de forma, de fuste e pouca ramosidade”, o que a levou a tentar comprobar precisamente se a relación entre maior crecemento e menor tolerancia ás xeadas estacionais “podería aumentar o risco de danos” entre as familias seleccionadas na procura dunha maior produtividade.

Pero, ao contrario do esperado, Prada observou que as que máis medraron foron tamén ás que mostraron mellor tolerancia ás baixas temperaturas. “Os experimentos realizados baixo condicións controladas amosaron que as familias de Pinus pinaster do programa de mellora poden tolerar temperaturas considerablemente menores que as mínimas rexistradas en Galicia tanto en primavera como en outono”, relata a investigadora, que subliña que “este é un resultado de grande importancia para calquera programa de mellora forestal, pois asegura que a selección realizada por crecemento non leva consigo unha selección negativa por tolerancia ao frío”, ao tempo que incide en que se trata dun estudo realizado en laboratorio, que precisaría tamén dun posterior traballo de campo con estas familias “para corroborar os resultados”, explica a autora da investigación nunha información de Eduardo Muñiz no DUVI.