EN FOTOS | Así se turistificou Santiago: o antes e o agora de sete pequenos comercios da capital galega

Os espazos que antes eran ocupados por ferraxerías, mercerías, comercios de artesanía, ultramarinos, librarías ou restaurantes locais agora son invadidos por tendas de souvenirs, bares ou restaurantes que pertencen a cadeas. É unha tendencia que se foi asentando á par que a economía se foi redireccionando cara ao turismo e cara ás políticas globalizadoras. 

Así pois, dixemos adeus ao Ultramarinos El Dubres, á librería Galí fronte á que ten posado Valle-Inclán, á libraría Médica que visitaban os estudantes de Medicina, á histórica droguería Pérez Labarta ou ao lexendario restaurante Alameda que acollera tantas tertulias políticas e culturais. Hoxe no canto de debates, hai un Döner Kekab. No canto de libros, hai souvenirs de cunchas ou gaitas traídos da China; e no canto deses tendeiros que te atendían dende esa idiosincrasia tan propia, agora hai bares que colgan os seus carteis en idiomas alleos.

O PEQUENO COMERCIO QUE (SE) RESISTE 

Mais hai quen aínda mantén as forzas. Algúns comercios emblemáticos, coa aura de perseveranza e profesionalidade que os fai engaiolantes, seguen hoxe en pé e reforzan a identidade de toda unha cidade. Ultramarinos Cepeda - na praza de Cervantes, antiga praza do Pan - é un deles. "É difícil resistir á competencia dos grandes, a xente marcha da zona vella, os apartamentos alúganse por tres ou catro días e a clientela fixa vaise reducindo" -  José Luís Cepeda fala dende detrás dun mostrador de madeira dende o que leva atendendo á clientela case 60 anos - "Loitamos como podemos. Tampouco hai queixa".

Xastrería Pepecillo, Calzados Carmo, Confecciones Riande... E outros máis novos: a Libraría Lila de Lilith, Chan da Pólvora, a tenda de conservas Catrineta... A lista aínda é longa. Son comercios que rompen con estas tendencias que aquí fotografamos. Comercios que nos permiten exercer o noso dereito á cidade. Segundo o xeógrafo Xosé Constenla, "este dereito hai que loitalo e conquistalo. Non é algo que nos sexa dado e que non vaiamos perder. As corporacións financeiras tamén consideran que teñen dereito á cidade e os turistas tamén. Polo tanto, que dereito prevalece sobre o outro? No capitalismo, o do máis forte". 

Fronte a isto, a vía para que sobreviva o pequeno comercio urbano, para Constenla, pasa por unha emancipación en clave de País, "nun xogo moi activo de corresponsabilidade e alianzas co rural próximo e con outras vilas e territorios". Na base popular, nos colectivos e comunidades, nos "vínculos emocionais que son quen de crear lugares" están as claves "fronte ás lóxicas do capitalismo". Di Constenla que "a militancia no local debe tecerse e contruír unha malla máis ampla" para que o pequeno comercio, e polo tanto, tamén as cidades, gocen de mellor saúde. 

FUXIR DO MODELO "MARISCO E POLBO"

Aos agricultores e restauradores con proxectos propios e diferenciados tamén lles afecta a turistificación das cidades. Fuxir do modelo de carta que solicitan os visitantes implica un posicionamento. O Restaurante A Moa é un bo exemplo disto. Un dos seus fundadores, Manuel Fernández, teno claro: "non teño nin arroz nin polbo porque teño un proxecto e quero seguir defendéndoo. Se me meto niso podo seguir traballando e facendo cartos, pero este proxecto convertiríase nun simple medio para facer cartos". Dilemas semellantes teñen os agricultores da contorna que abastecen de produtos este tipo de locais. Por unha banda, o modelo macro que funciona na faceta turística colisiona coa agricultura minifundista. Pola outra, acontece que fóra deste circuíto gastronómico quedan unha morea de sabores e saberes: "calquera de nós sabemos que non só de pan, queixo e Tartas de Santiago nos alimentamos, e que non só iso é o que producimos. Para as que levamos un modelo de agricultura familiar... estamos listas!", retruca Carme Freire, produtora e comercializadora agrícola.

En definitiva, os turistas que veñen visitar a cidade provocan cambios nela, pero esas transformacións só as sofren quen habita sempre o lugar. Borramos historias de verdade por outras pasaxeiras. Creamos paisaxes sen contido e sen identidade propia. Producimos escenarios e esquecémonos do territorio, esoutra concepción de quen vive e traballa no lugar. "Cambiamos un mundo sen paisaxes por unhas paisaxes sen mundo" (Marc Badal, 2017).