Autonomismo en tempos de peste

O Estado de Alarma coma test de resistencia do autogoberno.

Por Serafin Pazos | Bruxelas | 13/04/2020

Hai só un mes enganábamosnos, esta columna incluída, que todo era normal e que  estabamos a un mes dunhas eleccións potencialmente históricas. Como cambiou todo. Rúas distópicas, a volta do Estado, efectivos do que antes era a División Acoirazada Brunete  patrullando as cidades, economía dirixida e logo paralizada a golpe de sucesivos reais decretos, requisas, keynesianismo de fomento da “produción nacional”, fronteiras pechadas, mando único, múltiples comparecencias diarias desde a Moncloa, discursos que duran horas, slogans de “disciplina social”, unanimidade, retórica de guerra, delatores de balcón, discursos de heroismo, sacrificio e superación, aplausos e homenaxes aos caídos, incribles fazañas loxísticas. Medo. Morte.

A política, coma a guerra, non se desentende dun, por moito que a situación nos anime a esquecernos dela. Por iso, os discursos gobernamentais  semellan sacados dos da lareira dun Roosevelt tras Pearl Harbor dos da loita contra o medo, a miseria e os intereses creados contrarios ao New Deal. As comparacións son demasiado obvias como para que fosen puramente accidentais. Se ben en EE.UU. unha mercadotecnia política tan elemental só daría para facer a campaña das eleccións a fiscal do condado de Springfield, Missouri, entre nós son recursos novidosos. Afortunadamente, unha sociedade de consumo avanzada e con multiplicidade de canais de in- (e des)información non dixire ben os intentos, reais ou percibidos, de limitar o debate, a réplica, as preguntas dos medios, a oposición dos partidos e o escrutinio parlamentario.

Chegado a este punto máis dunha conversación, mesmo entre amigos, estoura entre celosos defensores do goberno actual ou detractores del, segundo lles vaia a cada un nesa feira. Nada máis lonxe de darlle a razón a un para quitarlla a outros. Estivese quen estivese no goberno central a actitude sería a mesma: partidos verticalizados, sen apenas estructuras intermedias, liderados todos eles por políticos profesionais cos dentes afiados en mil batallas de xuventude militante, sumado a un sistema burocrático que segue a ser unitario nos seus instintos e que só foi descentralizado polas obrigas da Transición do 78. Hai quen saudou a declaración do Estado de Alarma porque así “España volta a ser unha nación”. Alomenos por unhas semanas.

 Nas crises é cando se notan as conviccións de cadaquén. No caso que nos ocupa hoxe é notable a reacción de moitísima xente, ao expresar o estupor porque se declare o Estado de Alarma sen consultar aos Presidentes das 17 Comunidades Autónomas, que colectivamente son alomenos tan importantes coma o inquilino da Moncloa. Aos que durante dous días se tivo na incerteza de se o “mando único” supoñía que quedaban temporalmente relevados das súas funcións.  Aspecto non aclarado ata que a videoconferencia de Presidentes o titular do executivo central, informounos que non era ese o caso. Escena repetida nas catro ocasións seguintes nas que os titulares das autonomías son informados, tal que Delegados do Goberno, das decisións, algunhas oportunas, noutras improvisadas, outras imprevisibles e non poucas controvertidas nun executivo para nada unánime, que o goberno español foi acordando.

O alarmante non é isto, por moito que non violando a letra da constitución se vulnera espírito da mesma, a doutrina do chamado “bloque de constitucionalidade” formado pola Constitución e os Estatutos, normas constitucionais por máis que formalmente sexan Leis Orgánicas. É o xogo da política e o comportamento racional do que ocupe o poder nese momento. O que si e alarmante, é que nas ocasións que alguén expresase esta preocupación polas consecuencias da crise para a saúde do Estado Autonómico, a resposta da maioría é que “a xente non está agora para estas cousas”.

Mais non só a xente corrente e aterrada. A morna defensa do goberno vasco, que literalmente dixo que non ía adicar “máis de dez segundos” a este tema, coma a inicialmente confusa reacción do BNG (os mundos de Torra ímolos deixar na galaxia á que pertencen) terá sido estudada con detalle por aqueles que pensan que toda crise é boa para alterar e mesmo desmantelar o sistema de autogoberno. As crises aparecen pero tamén se poden fabricar. Por moito que pasado o susto inicial os defensores do sistema autonómico foron balizando un pouco o discurso, a súa limitada capacidade de reacción política non deixa de ser preocupante para futuras crises.

Democracia, Amnistía e Estatuto de Autonomía. Este é o programa político do sistema democrático actual, da segunda Restauración Borbónica ou do réxime do 78, segundo quen o diga. Estes tres conceptos non están superpostos, non son prescincibles ou reemprazables senón que son os tres arbotantes que sustentan o edificio. Dar a impresión, por acción ou omisión, do contrario, é tremendamente perigoso a futuro.

Neste contexto é notorio o renovado autonomismo do Presidente da Xunta: na véspera da declaración do Estado de Alarma declarou el mesmo, tal ca un Urkullu, a Emerxencia Sanitaria galega da que só el é competente. Non porque o efecto práctico fora irrelevante ao cabo de só unhas horas, senón para marcar politicamente o ninguneo do goberno central de cambiar unilateralmente a constitución coma se o Estado de 2020 fose o de 1977. Reivindicou tamén estes días o labor dos servizos públicos galegos sen que iso fose obstáculo para a solidariedade interterritorial (a polémica dos respiradores para Madrid), ao que tamén se acabou sumando PSdG e Bloque. Ou o propio Baltar, rei do maior feudo interno galego, reivindicando o 39 aniversario do Estatuto que “demostra ser un elemento eficaz na actual emerxencia” e é unha “ferramenta magnífica para a nosa nacionalidade histórica”. Mais a proba do algodón e tanto autonomismo de oportunidade (parafraseando a XL Barreiro) é a actitude do azoute permanente das autonomías, cada día ás seis da mañá, Jiménez Losantos, louvando  agora os méritos e fazañas da sanidade madrileña baixo o mando de sucesivas lideresas contra un Estado inoperante que todo o quere centralizar.

Existe unha lectura positiva disto. A creación do Estado Autonómico supuxo un reparto do poder que asentou a democracia e repartiu prosperidade dun xeito que o estado centralizado de Javier de Burgos, coa vida política concentrada na capital mesetaria, vítima de sucesivos pronunciamentos e crises, nunca foi capaz de acadar. Tamén que a existencia do poder territorial é un contrapeso ao poder central cando á fortuna do teu bando lle veñen mal dadas. Pode ser. Máis o máis probable é que tanta sensibilidade territorial desapareza cando cambien as tornas do poder, quen sabe se co apoio dos apóstolos da imaxinaria España eterna. Emporiso que estes días, tan tristes pola morte de tanta xente, son tamén moi pesimistas cara a supervivencia no futuro do soño de Castelao.