O arquiveiro de Teo

Durante séculos os labregos non lle concederon ningún valor á arte rupestre prehistórica, decote esnaquizada polas grilleiras dos canteiros. Outra cousa ben distinta sonvos as pedras con letras, as inscricións e, sobre todo, as cruces de término que tan ben estudara Ferro Couselo. “A pedra ten letras” foi a frase da señora Fungairiño que salvou unha estela romana de rematar no lousado do patio nunha casa de Taragoña. 

 

Como boa sociedade agraria atlántica e minifundista, na Galicia tradicional os marcos e os papeis de propiedade eran sagrados. Cómpre non esquencer que non pasaron nin cen anos da redención de foros. Resulta curioso como en moitos concellos de Galicia a explicación que se lle dá a ausencia de documentación antiga na Casa Consistorial sempre devala entre a francesada ou un incendio casual. É certo que os soldados napoleónicos aparte de asaltar igrexas tamén queimaban documentos guiados pola angueira revolucionaria. Outra cousa é que os labregos galegos se apuntasen á moda pirómana para deixaren de pagar as rendas.

 

Como digo a palabra escrita goza de prestixio. Os emigrantes da familia en América desaparecían oficialmente da memoria da casa dende o intre en que “deixaban de escribir”. Nun xuízo por un litixio entre parroquias en Monforte de Lemos fun testemuña de como un xuíz daba carta branca a un mapa falso de fins do século XIX e non consideraba como proba as medorras que sancionan simbolicamente os límites dende hai case mil anos. Como se fose un fidel seguidor de Ranke, o xuíz só cría no documento no que se chanta a verdade histórica. Toda unha falacia positivista.

 

Sexa como for, os arquivos das parroquias e concellos de Galicia gardan parte da memoria dun país, malia a destrución sistemática de documentación por diferentes razóns. Moitas bibliotecas de pazos decadentes e de escolas de indianos remataron no lume. Arquivos parroquiais enteiros pereceron pola desidia do crego vendesantos e misais de turno. Na transición democrática grande parte dos arquivos locais de Falanxe desapareceron misteriosamente… Pasaron anos e anos para que a riqueza documental e arquivística de Galicia comezase ser protexida e divulgada. Teños amigos arquiveiros que levan anos percorrendo o país noso, inventariando aquí, dixitalizando acolá, concello por concello. Non son precisamente estrelas do papel couché. Son auténticos heroes . 

 

Un deles é Pablo, o arquiveiro de Teo. Armado coa súa bata branca amosa as catacumbas do arquivo do concello con ánima de alquimista e ollos emocionados. Cando chegou apenas un par de baldas tiñan uns cartafoles ordeados como Deus manda. Ano a ano, como se acometese a Gran Encinclopedia francesa, foi quen de impor orde no caos, de artellar un arquivo modélico. Pablo non é un rato de biblioteca, todo  o contrario, é un gato que gatifoula na veciñanza, dinamiza a contorna con actividades culturais, con visitas guiadas, poñendo en valor o patrimonio local. O seu entusiasmo acadou que os mesmos Bolechas visitasen o patrimonio cultural de Teo.

Pablo amósanos tamén un almacén no que se amorean mobles doutra época na que o concello era gobernado dun xeito, chamémolo así, baltárida. Custosísimas cadeiras elaboradas en madeira exótica de teca (procedente de Guiné ecuatorial) mercadas para que os concellais asentasen as cachas nos plenos lembran un pailán e costoso modelo de xestión do poder moi común na nosa terra dende o franquismo. Dos tesouros amosados por Pablo, eu, particularmente, quedo con dúas xoias. Un xornal agrarista que se mantivo na ditadura, con corresponsais na Arxentina, e que burlaba a censura do Rexime de xeito rocambolesco. Nas súas páxinas atopamos efemérides encomiásticas da 2ª República española nos anos 1950! O segundo tesouro é o primeiro plano coñecido do concello de Teo, de comezos do século XX. Esta plano é un monumento. Fixérono representantes de cada parroquia, en Bos Aires. E fixéron a miles de kilómetros, alén do Atlántico, de memoria… Maxinade eses teeses morriñentos que lembraban na Arxentina cada regato, cada cómaro e cada outeiro da súa parroquia. Quizais algún deles non voltou nunca. Coma eses compatriotas de Teo, Pablo é un cartógrafo da nosa memoria. Graciñas compañeiro.