A alma do silencio

Mirando arredor, semella que hai unha grande necesidade de escapar do silencio. Moita xente deambula provista de auriculares. No coche conducimos con música ou con voces faladas. Nas tendas e supermercados facemos as compras con música ambiental. Cando chega a noite as verbenas, os concertos e as músicas dos pubs e discotecas acadan un alto volume.   

 

En Santiago de Compostela, neste 2015 rómpense cifras históricas en canto ao número de visitantes e hai moito bulicio nas rúas. Emporiso, aos viaxeiros máis contemplativos e sensibles eu recomendaríalles que visitaran o bosque de San Lourenzo, un pequeno paraíso de beleza e recollemento. O silencio do seu labirinto de buxo é tranquilizante. A mesma Catedral intransitada no inverno afecta máis ao espírito.

 

No mundo actual algunha xente entra nun pequeno pánico se queda sen cobertura no seu teléfono móbil. Non había esa sensación antes, e acoden ao recordo grandes paseantes famosos como Nietzsche, Goethe ou Rousseau que se sentían felices e inspirados nun retiro momentáneo do mundanal ruído.      

 

Podemos encontrar bálsamos de tranquilidade na ausencia dese ruído. Un profesor chegado de Madrid ofreceu nun curso para ensinantes de Inglés en Cambados unha técnica aplicable ao ámbito caseiro: nunha situación de estres e angustia, nunha clase ou no propio cuarto, podemos pechar os ollos e escoitar en silencio por un tempo os pequenos sons ambientais, como o canto dun paxaro ou os rumores do vento.

 

É un paradoxo pero entrando no campo da Música encontramos numerosas cancións que falan do silencio. A modo de aproximación, busco temas coas palabras “silencio” ou “silence” e aparecen entre outros rexistros interesantes de Depeche Mode, La Habitación Roja, Lizz Wright, The Tremeloes, Mazzy Star, David Sylvian (os temas destes dous últimos dan algo de medo) e o sorprendente tango chamado “Silencio” de Carlos Gardel.

 

O éxito relacionado máis famoso é “The Sound Of Silence” de Simon and Garfunkel, que curiosamente acabou sendo empregado para a oración do Noso Pai na misa cristiá. A miña canción favorita de tódolos tempos “Message In A Bottle” está ó parecer inspirada nese canto gregoriano que suxire mosteiros baleiros cando se escoita. Lembro unha entrevista na cal o autor dese mítico tema, o cantante, baixista e compositor Sting de The Police, desvelaba un segredo esencial das gravacións do trío que formaba co guitarrista Andy Summers e o batería Stewart Copeland: exploraban o silencio subxectivo. Así, por exemplo, entraban en silencios lunares en “Walking On The Moon” (coa liña de baixo que admiraba Gil Evans), silencios de soidade sexual en “The Bed’s Too Big Without You” e silencios desérticos en “Tea In The Sahara”. As incursións en músicas como o jazz e o dub eran os camiños para lograr un efecto dramático e hipnótico. Nun disco feito por Andy man a man co colega e amigo guitarrista Robert Fripp de King Crimson aparece unha peza titulada “Under Bridges Of Silence”.

 

O propio Andy, que sería o George Harrison de Police polo seu talante místico, é un experto na arte da Fotografía, e el mesmo sae en fotos da xira de Police por Xapón diante dun xardín de pedras redondeadas ou karesansui que leva a un estado de meditación silenciosa.

 

Nas manifestacións da Arquitectura, chama a atención o silencio respectuoso que semellan producir ó momento as edificacións máis notables, dende os dolmens ata as catedrais, ou o Partenón que espero ver algún día.

 

Tamén a Pintura se adoita admirar en silencio nos grandes museos do mundo. As persoas amantes das artes sofren síndromes de Stendhal de maior ou menor intensidade cando están fronte as obras mestras dos grandes xenios do pasado.

 

No campo do Teatro, de forma semellante ao da música culta, sexa clásica, barroca ou romántica, é preciso o silencio para apreciar de forma concentrada as obras que se interpretan.

 

No gran Cine, a cada nova xeración quédalle a gozosa posibilidade de volver a vista atrás ás películas do cine mudo e de admirar por exemplo as obras dese Charles Dickens cinematográfico chamado Charles Chaplin coas súas tenras, compasivas e valentes visións da condición humana.

 

É unha curiosa sincronicidade que no Times Literary Supplement do 31 de xullo de 2015 apareza a recensión dun poemario sumamente chamativo que o autor Anthony Howell titulou “Silent Highways”. O libro trata en xeral sobre paisaxes desoladas do Reino Unido, e en particular sobre o río Thames. Sería unha boa idea facer un libro vinculando ríos galegos e Literatura. Por suposto, acode á mente o río Sar de Padrón e Rosalía de Castro. Ela, por certo, falaba da “triste soidade na que batallaba”, silenciada, esquecida ou ofendida ás veces na súa propia terra.

 

E volvendo aos seres humanos, novos ou maiores, é de xustiza pensar nos auténticos “heroes do silencio”, as persoas xordas, mudas ou xordomudas que teñen que encontrar forzas para vivir envoltos nun tránsito silencioso. 

 

Hai traballos nos que se respira silencio, como os de gardas de seguridade ou vixiantes de montes. Agora que vou empezar a ler o libro de Agustín Fernández Paz con Gagarin na portada, faise necesario lembrar aos astronautas solitarios do pasado, e tamén á cadela sideral Laika. 

 

Existen silencios que matan. O silencio dunha comunidade que fai oídos xordos a un maltrato é un grave problema social. A gran escala, pode suceder que a reacción internacional a unha masacre devastadora sexa nula. Hai persoas que levan con elegante e nobre silencio inxustizas cometidas contra elas. Hai aínda o silencio confidencial de quen sabe gardar un segredo. Tamén hai - como se retrata de maneira maxistral na película de Fernando León ambientada en Galicia “Los lunes al sol” a través da personaxe de Amador á cal dá vida o extraordinario actor Celso Bugallo - individuos que navegan por un inferno en vida sumidos nun silencio resignado e brutal.

 

Nesa especie de mámoa xigante que é o monumento funerario de Newgrange ou Sí an Bhrú en Irlanda faise terrorífica a escuridade sepulcral, que trae íntimas sensacións de morte. Na película de Sofia Coppola “Lost In Translation” a insomne protagonista Charlotte encontra no Xapón fascinación e refuxio na observación dunha silente cerimonia nupcial e observa pode que con certo temor unha discreta celebración relixiosa nun templo.

 

Certamente, o medo ó silencio é algo moi humano, algo ancestral e profundo, unha das variantes do pavor que produce a morte. Din que nun experimento universitario pecharon a voluntarios un a un en cuartos totalmente insonorizados por un tempo. O resultado foi a desesperación cando o único que escoitaban eran os seus órganos internos.

 

En contraposición, o silencio é unha exaltación gloriosa para os namorados. Na tenrura de abrazos ou bicos, poucas palabras deixarán de resultar banais. Nace unha comunicación de almas que se produce sen articular palabras. Despois, os suspiros saen como raios de sol velando a silenciosa elocuencia das miradas.

 

Tal vez o locutor radiofónico foi algo excesivo no seu entusiasmo, pero apuntou dalgún xeito á necesidade de sentirse vivos da cal cantaba Morrissey con The Smiths describindo unha luz que nunca se apaga. Non obstante,  Edith Wharton opinaba que o silencio ten tantos matices como a fala, e podemos buscar a súa alma. Deberemos facer as paces co silencio cando o necesitemos, converténdoo en amigo e agradecendo a calma, a sutil comunicación e a lucidez de espírito que nos traspasa.