Como se reactiva a electricidade despois dun cero absoluto?

Despois de 'apagón' problabemente as dúas palabras máis escoitadas no día de hoxe (e tamén na tarde de onte) sexan 'cero absoluto'. O presidente do Goberno, Pedro Sánchez, saía case ás once da noite deste luns 28 de abril, despois de que todo o país levase sen electricidade máis de 10 horas, para detallar o acontecido: "En 5 segundos perdeuse o equivalente ao 60 % da demanda eléctrica dese intre". Unha situación inédita na historia que nos levou a ese 'cero absoluto', que fai referencia á perda completa da subministración de electricidade. Non se trata dun apagón puntual ou localizado, senón dunha interrupción total na xeración e distribución de enerxía, deixando sen servizo a industrias, servizos esenciais e fogares. Todo se apaga --tal e como amosa o gráfico de seguemento da demanda eléctrica--. O motivo? Aínda está pendente de resolverse.

O que si sabemos xa, segundo os datos que traslada Rede Eléctrica, é que xa se recuperou o 99,95 % da demanda enerxética peninsular. Pero non foi doado restaurala. A maior parte de Galicia permaneceu a escuras durante toda a noite, e non foi ata xa chegadas as primeiras luces do día, a iso das 7 da mañá, cando retornou a electricidade en moitas vilas. E é que o proceso de reactivación desenvolveuse ao longo de varias fases, existindo un protocolo de reenerxización progresiva específico, para evitar sobrecargas e novos fallos na rede derivados dunha volta repentina da electricidade:

1. Reactivación de centrais eléctricas: comezáronse a acoplar as centrais hidroeléctricas, xa que son as que poden arrincar sen depender dunha fonte de enerxía externa, o que se coñece como 'black start'; a elas sumáronse seguidamente as centrais térmicas; e, progresivamente, todas as demais fontes de xeración, como a nuclear ou a renovable.
2. Comezo polos extremos: empezouse a recuperar a tensión a través do norte e o sur da península, aproveitando as conexións cos sistemas eléctricos de Francia e Marrocos, que foron os países que deron respaldo a España para que a rede eléctrica puidese ir estabilizándose progresivamente.
3. Reconexión gradual de subestacións: fóronse conectando as estacións eléctricas rexionais, comezando polas prioritarias, as que dan servizo a hospitais, centros loxísticos e de seguridade.
4. Reconexión de consumidores: seguidamente levantouse a subministración á poboación xeral pouco a pouco, de maneira que non todos os puntos xeográficos volveron ter electricidade ao mesmo tempo, co obxectivo de evitar unha sobrecarga que derivase noutro apagón.
5. Coordinación internacional: como España está interconectada a Europa, tamén houbo que coordinar a reconexión segura ao sistema eléctrico europeo, unha vez estabilizada a propia rede interna.

QUE CENTRAIS SE EMPREGAN PRIMEIRO E POR QUE?

Cando hai que levantar o sistema eléctrico dende o 'cero absoluto', non todas as centrais eléctricas serven para arrincar de inmediato. Por iso, séguense estas prioridades:

1. Centrais hidroeléctricas: son as primeiras en empregarse, porque poden arrincar moi rápido, ao precisar para iso unicamente abrir comportas de encoros e deixar pasar auga polas turbinas. Non dependen de que haxa electricidade para funcionar, e iso, durante un apagón como o vivido, é clave.
2. Centrais térmicas de ciclo combinado (gas natural): son as seguintes en empregarse porque aínda que precisan algo de enerxía para arrincar, algunhas teñen sistemas de iniciado autónomo. Ademais, son moi útiles para xerar grandes cantidades de enerxía de maneira flexible.
3. Centrais de carbón (se quedan operativas): se fose necesario tamén se arrincan, aínda que son máis lentas e contaminantes.
4. Centrais nucleares: teñen un tratamento moi delicado, porque non se poden acender e apagar de maneira doada. Xeralmente, se unha central nuclear se apaga, precisa de moito tempo para volver entrar en servizo. A maioría contan con xeradores para evitar que se apaguen aínda habendo cortes de electricidade.
5. Renovables (eólica, solar...): tamén se activan porque toda axuda é benvida, pero ao dependen do vento ou do sol que haxa nese momento poden non aportar por si mesmas toda a enerxía precisa. Ademais, non son doadas de sincronizar nun sistema que está intentando estabilizarse tras un apagón.

Así, ante o apagón que deixou sen electricidade a toda España, ao comezo tirouse das centrais hidráulicas e de ciclo combinado, para poder estabilizar a frecuencia (50 Hz) e a tensión da rede, antes de seguir metendo máis enerxía.

QUE É A SINCRONIZACIÓN DE FRECUENCIA?

Cando falamos de sincronizar a frecuencia, referímonos a que toda a electricidade que circula por un país como España debe manterse vibrando a 50 Hz (50 ciclos por segundo). Se a frecuencia baixa (por exemplo, a 48 Hz), significa que se está consumindo máis electricidade da que se xera; e se a frecuencia sube (por exemplo, a 52 Hz), significa que se está xerando máis electricidade da que se consume). Todos os aparatos eléctricos (ascensores, hospitais, fábricas, ordenadores...) agardan recibir enerxía estable a 50 Hz. Se a frecuencia sae dun pequeno marxe (por exemplo, 49,9-50,1 Hz), pódense producir dende curtocircuítos ata danos na maquinaria e novos apagóns. Por iso houbo que restaurar tan progresivamente a electricidade tras o apagón, porque había que asegurarse de que a frecuencia non se desestabilizaba mentres se reconectaban centrais, subestacións e cidades.