O país imaxinario

Encol da creación e recreación da identidade galega.

Por Serafin Pazos | Bruxelas | 11/06/2019

A semana pasada fun convidado pola UNED de Zamora a presentar un relatorio no seu congreso internacional sobre o novo e vello asociacionismo do exterior, en principio español pero acabou sendo fundamentalmente galego. Alí escoitamos falar do Club Español de Santos, o porto de Sao Paulo e que realmente é un centro de galegos, cunhas inmensas instalacións que inclúen hospital e un estadio de 20,000 asentos. Todo a caer a cachos pola decadencia propia dos climas tropicais e do propio paso do tempo. Amosáronnos a revista que aínda publican malia a súa situación desesperada, un popurrí con textos en portugués do Brasil, títulos folclóricos en español e unha sección en correcto galego normativo cortesía da subvención da Xunta de Galicia, auténtico pulmón artificial do enorme patrimonio galego -que non dos galegos- que existe por todo o mundo.

As sucesivas presentacións foron unha agridoce mostra do inmenso alcance da presenza galega no mundo e a súa inevitable (?) decadencia. Amosaba tamén que a identidade non é algo estático ou imposto, sobre todo se non tes estado propio, senón algo que pode ser recreado e mesmo inventado. Coma aqueles canarios nados na Arxentina que inventaron un tipo de danza tradicional das illas totalmente allea para os nativos do arquipélago. Ou o arxentino de orixe alemán ou armenio (un dos pobos que mellor resiste na diáspora) que escolleu ser galego.

Inventada ou non, a identidade pode ser algo tremendamente forte, coma esas mulleres do centro da Parroquia de Vedra na Arxentina, cuarta xeración nada na emigración e que aínda se reúnen malia vivir esparexidos por medio país.

As nais pasan as fillas para que “todo isto non se perda”, e malia o tempo e tamén as porfías que nos galegos dacolá coma os daquí levan no ADN: Bandos, cargos hereditarios, conciencia patrimonialista dos bens colectivos – aspecto este último problemático xa que na fase decadente deses colectivos leva a que o patrimonio desapareza, mesmo os documentos e actas, perdidas no domicilio casa dalgún secretario demasiado celoso do seu cargo e que dificulta a labor de historiadores coma os que se reuniron en Zamora.

Pero tamén se falou do difícil que é matar unha identidade, por algo durante máis de medio século o cuarto onde morreu Castelao se mantivo intacto no Centro Galego e hai só uns días a enorme nova que malia a venta do edificio un dos sancta sanctorum da identidade galega vaise manter intacto a perpetuidade. Semella que no medio de tanta deixadez aínda hai cousas sagradas.

Falamos tamén, e por iso o meu convite, do novo asociacionismo. Un que xa non se fan actas nin hai impoñentes sés, en parte porque a tecnoloxía (telecomunicacións, avións) xa non require tanta organización e en parte polo devir dos tempos, moito máis individualistas.

Escoitamos as presentacións de Alejandra Plaza fundadora de Embaixada.Gal dacabalo de Zúrich, Frankfurt, Galicia e moitos outros sitios, ou a de Galego en Londres, da man da profesora Begoña González Rei,  auténtica embaixada galega, creadora de redes e difusora da cultura e identidade galega moderna no Reino Unido. Todo a partir da aula de lingua galega do Instituto público español “Cañada Blanch” de Londres, onde xa hai dúas xeracións de londinenses fillos de galegos (pois ata hai pouco galega era a maioría do alumnado) que falan galego coma se tivesen nacido na Costa da Morte. Falamos claro de Bruxelas, pero xa diso nos ocupamos nalgunha columna anterior.

A discusión do vello e novo asociacionismo galego no exterior levou a unha discusión sobre a identidade colectiva. A identidade mantense, recréase e mesmo se crea: moitas das manifestacións da emigración, sobre todo a máis afastada, é máis ben unha reinvención das raíces dos seus avós ou tatataravós que un reflexo da realidade do país que deixaron daquela ou mesmo da Galicia de hoxendía.  É curioso atoparse en México a mozas de cabelo loiro, pérolas no pescozo e reloxo de ouro, indistinguibles das fillas ben da sociedade azteca senón for porque falan entre elas nun galego con claro acento da comarca do Ribeiro dos seus país ou avós. Para eles a lingua non é o vencello que une a un país senón un código de grupo como o barallete dos canteiros. Por iso cando nunha ocasión, de camiño a unha reunión na ONU en Xenebra entrei nun bar galego e pedín un café e o paisano, ao ver un home traxeado falando galego nativo, escapou para a cociña. Debeu pensar que unha estampa tan pouco común (daquela, e infelizmente agora) só podía ser alguén da Xunta que viña preguntar por impostos ou leiras.   

A identidade coma celebración individual dun feito teoricamente colectivo. Xusto ao voltar de Zamora pasei coa familia polo Festival Compostela organizado por La Tentation-Centro Galego de Bruxelas, entidade da que xa falara coma meritoria por saber sobrevivir á inevitable decadencia do asociacionismo galego do século XX reconverténdose a un dos máis activos xestores culturais, de feito multiculturais, da capital belga. Emporiso o evento estaba impecablemente organizado, con páxina web trilingüe holandés-francés-galego, seguridade, zona para nenos e toldos coma nunha romaría popular no medio da cidade. Sensación agridoce porque o único galego que alí había era a presenza do idioma nos rótulos e na música dos altavoces. O persoal que atendía era belga francófono que nin español sabía falar e que seguramente nin sabía de que ía o acto para o que foran contratados. Eu tamén mo pregunto. Galego non era – malia claramente estar subvencionado pola Xunta- senón un popurrí de folclorismo andaluz, asociacionismo asturiano (de segunda xeración máis ben) e como digo ese toque multicultural propio dun país sen identidade e cantonalizado coma é Bélxica, cunha capital que non é de ninguén e que é refuxio de migrantes e minorías. É a cidade con maior número de estranxeiros do mundo tras Dubai. Todo isto non é nin mellor nin peor, ao cabo reflicte a vivencia dos que organizaron tales eventos, pero non deixa a un preguntarse se ser galego aínda é algo máis ca unha etiqueta no Facebook.    

Semella que a identidade pasou de ser algo total a algo subsidiario, unha peza de pret-a-porter combinable con outras, reducida a un grupo wassap onde antes había asociacións na diáspora con actas, presidentes e amplas instalacións, a cultura reducida a buscar onde mercar grelos e peixe fresco.  Pode ser. A identidade dos pobos non é inmutable e eles mesmos están destinados a desaparecer, misturarse ou se cadra diluírse na modernidade líquida que nos anuncian os profetas da globalización e do cambio tecnolóxico. Pero tan lexítimo e respectable é aspirar a iso como a que algún día todo o mundo falará galego.