Este é o drama en cifras da morte da Galicia rural
Un de cada tres municipios de Galicia perdeu a máis da metade dos seus veciños desde 1981. Alcaldes de concellos pequenos din sentirse "nada apoiados" porque "a presión" que poden facer os seus habitantes "é pequena".
Por Europa Press / Redacción | SANTIAGO DE COMPOSTELA | 01/01/2020 | Actualizada ás 20:40
Os datos oficiais do padrón de 2019 supuxo para Galicia caer da barreira simbólica dos 2,7 millóns de habitantes. A Comunidade continúa así cunha caída demográfica arrastrada desde 2010, pero para unha esmagadora maioría de concellos --245 dun total de 313-- a perda de poboación é constante desde fai, polo menos, 40 anos.
De acordo co padrón municipal a 1 de xaneiro deste ano, publicado polo Instituto Nacional de Estatística (INE), tan só 68 municipios da xeografía galega gañaron habitantes desde 1981. Mentres creceron grandes concellos como A Coruña e Vigo, así como as súas áreas de influencia, hai outras localidades, a gran maioría nas provincias de Lugo e Ourense, nas que ocorre totalmente o contrario.
Tanto é así que un de cada tres municipios galegos (94) perdeu máis do 50% dos seus veciños desde 1981. Tan só 4 atópanse en Pontevedra: Agolada, Covelo, Forcarei e Crecente; e outros 5 na Coruña: A Baña, A Capela, Mañón, Toques e Vilasantar. Nos restantes concellos destas dúas provincias, creceron.
LUGO E OURENSE
En Lugo son xa 26 os concellos que nos últimos 38 anos baixaron en poboación á metade ou mesmo máis. Por iso, cabe resaltar caídas de máis do 70% en Navia de Suarna, que contaba con 3.773 veciños en 1981 e con 1.081 este ano; e en Muras, que pasou de 2.228 a tan só 642.
Con todo, en Ourense é onde se concentran as maiores fugas e onde o despoboamento é máis forte. Entre 1981 e 2019, só oito municipios creceron mentres os 84 restantes baixaron. Pero é que, ademais, ascenden a 11 os que a caída supera o 70%: Baltar, O Bolo, Castrelo de Miño, Cualedro, Lobeira, Parada de Sil, San Xoán de Río, A Teixeira, A Veiga e Verea.
De todos estes, hai dous casos de despoboamento especialmente graves que ostentan, ademais, a marca galega. San Xoán de Río pasou de ter 2.755 veciños en 1981 a só 531 en 2019 (-80,7%), e A Teixeira baixou de 2.030 a 316 (-84,4%).
En declaracións a Europa Press, o alcalde da Teixeira, Miguel Antonio Cid, resalta que este problema afecta "non só ao interior galego" senón a todo o español. No caso do seu municipio, explica que a perda de poboación "máis acentuada" ocorre "desde fai oito ou nove anos".
"Houbo unha emigración importantísima nos anos 50, 60 e 70. Aquí quedou unha poboación que máis ou menos tiña unha subsistencia na agricultura, na gandaría, nos viñedos... Pero a xente ía cumprindo anos", asevera. Así mesmo, aínda que destaca que "si que hai xente" que se marchou e que cos anos "foi retornando", iso "xa se terminou".
A pesar diso, o rexedor da Teixeira pon a súa "esperanza" na declaración da Ribeira Sacra como Patrimonio da Humanidade pola Unesco. "Agora ves guindastres rehabilitando casas de turismo rural, pequenos establecementos de hostalaría... Creo que é o principio de algo", vaticina.
Ao seu modo de ver, "a iniciativa privada é ao final o que move un pouco o mundo", aínda que as administracións "tamén poden axudar". Neste sentido, asegura que se hai algunhas familias establecidas no municipio é polo "moito traballo" que dan os viñedos.
NEGUEIRA DE MUÑIZ, O MENOS POBOADO
Tras unha estrepitosa evolución demográfica que en case 40 anos fíxolle perder oito de cada dez dos seus veciños, A Teixeira é agora, con 316 habitantes, o segundo municipio con menor poboación de Galicia. O primeiro, con 215 habitantes, atópase máis ao norte, en Lugo: Negueira de Muñiz.
O seu alcalde, José Manuel Braña, explicou a Europa Press que o problema "non é ter máis habitantes ou menos, senón a ruralidad", xa que "non é o mesmo ser un concello pequeno preto da capitalidade" que en zonas máis illadas.
"O problema que ten é a escaseza de recursos de todo tipo: persoais, económicos culturais... Un compendio. Nun concello pequeniño pódense facer moitas menos cousas", afirma, á vez que critica a "descomarcalización" de servizos.
Preguntado sobre unha posible solución para evitar o baleirado do rural, Braña aposta por un "cambio de política". "Seguimos sendo cidadáns de segunda", lamenta, pondo como exemplo o "peor" servizo de Internet do que dispoñen e os "100 quilómetros" que deben facer para ir ao hospital.
"Negueira sempre foi un municipio de pouca poboación", explica Braña, xa que en 1981 tamén era o máis despoboado de Galicia con 437 veciños. A cifra actual de 215 persoas implica que a caída estivo paliada en parte por "unha comuna 'hippie'" que se asentou nos 80 e que agora está a revivir.
No entanto, o rexedor rexeita a etiqueta de 'hippie' para estas persoas na actualidade: "É xente nova que ten unha concepción da vida diferente". Pero o certo é que, grazas a eles, a escola municipal reabriu este curso tras 7 anos pechada por falta de nenos.
"NADA APOIADOS"
O alcalde de Negueira de Muñiz considera que os concellos da 'España baleirada' non están "nada apoiados" por administracións como a Xunta ou o Estado. "Pero nada de nada de nada", insiste. E isto é así porque "a política se basea ao final en contas de votos e os votos están nas cidades". "Perdeuse o respecto institucional", engade.
Neste diagnóstico parece coincidir o alcalde da Teixeira, Miguel Antonio Cid: "Fas peticións con todo o interese como mellora de camiños, de abastecementos, doutras infraestruturas e non son atendidas porque claro, a presión da poboación é pequena".
Para o profesor titular de Xeografía Humana e Geodemografía da Universidade de Santiago de Compostela (USC), Julio Hernández Borge, consultado por Europa Press, as administracións "o que deben facer é tratar de ordenar o territorio e tratar de frear os desequilibrios presentes", pero "sobre todo" de cara ao futuro.
"O despoboamento rural é un fenómeno mundial que comezou en Europa coa revolución industrial a comezos do século XIX e foise estendendo con distinto ritmo e cronoloxía por outras partes do mundo e con distinta incidencia", explica. En canto á negativa evolución demográfica da Galicia contemporánea, Hernández Borge achácaa a "a emigración e as súas consecuencias", como o envellecemento e a baixada da natalidade. Todo este proceso, que aínda continúa, afectou máis a Ourense e a Lugo "polo seu menor desenvolvemento económico e urbano".
"MOVEMENTO CENTRÍFUGO" NAS CIDADES
No lado oposto, o profesor da USC pon o foco nun fenómeno que ocorreu nas zonas urbanas. Ata os 80, as cidades dominaban o crecemento. A partir de entón produciuse un "movemento centrífugo" cara aos concellos das súas periferias, algo que "xa pasara antes noutras partes de Europa".
En efecto, de acordo cos datos do padrón de 2019, o municipio coruñés de Ames, xusto ao sur de Santiago, experimentou o maior crecemento de Galicia (+233,7%) ao pasar de 9.527 veciños en 1981 a 31.793 en 2019. Isto ocorre de forma similar en Cambre (+168,5%), Culleredo (+141%) e Oleiros (+139,9%), todos eles na área metropolitana da Coruña.
"A procura dunha determinada calidade de vida: vivendas unifamiliares, menor densidade inmobiliaria, ambiente tranquilo para os fillos ou para as persoas maiores e tamén uns prezos máis baratos son razóns que inciden", asegura Hernández Borge, quen sitúa estas persoas entre os 25 e os 45 anos. Por isto, a natalidade é "menos baixa" nestas zonas.
Este fenómeno, que tamén existe noutras comunidades, ten certos "inconvenientes" como a "perda de tempo que supoñen os desprazamentos diarios" para traballar ou os plans de ordenación urbanística "demasiado permisivos" dalgúns municipios, que favorecen a especulación.
