O fotógrafo Adra Pallón e o seu berro contra a desaparición lenta e silenciosa da poboación do rural

"Unha voz que se move entre o berro, a denuncia e a homenaxe", así define o seu libro Lumes, o fotógrafo lucense Adra Pallón. Unha obra editada por Phree e que se fixo posible grazas á Bolsa Joana Biarnés da fundación Photographic Social Vision. Desde 2018, Adra percorreu todo o territorio para retratar, o que denominou a socióloga Pilar Burillo, como Demotanasia. Definido como o proceso mediante o cal, debido a accións políticas, directas ou indirectas, provoca a desaparición lenta e silenciosa da poboación dun territorio.

Decide retratar esta realidade por mor dunha vivencia persoal que lle tocou moi de preto. "Isto hai que contalo. A miña avoa vive preto de Lugo, pero non quere vir para a cidade e vive soa, leva aló toda a vida. Xa tiña caído varias veces, pero nunha ocasión foi complicada e pensei, e que pasaría con esas avoas que viven na montaña ou a horas da cidade? Isto foi a semente do que hoxe é Lumes", conta Adra. 

OS CATRO PIARES FUNDAMENTAIS DE LUMES

Adra comeza este proxecto en 2018 que define como "un proceso lento", máis aló da parte artística das fotografías, en consonancia cunha ampla análise xornalística e sociolóxica. "Grazas á Bolsa Joana Biarnés, que obtiven o ano pasado, puiden materializar este traballo" destaca e afirma que está apoiado en catro piares. O primeiro piar foi denominado como "autonomía residencial ou dependencia", que está marcado pola realización dunha análise sociolóxica e histórica desta cuestión e apunta: "Segundo Eurostat, Lugo, Ourense, Zamora, Soria e León, atópanse entre as dez rexións da Unión Europea, cunha proporción maior de persoas de 80 anos ou máis".

O segundo piar é a "precariedade existente nas contornas rurais", que o fotógrafo atribúe ao difícil que é que a agricultura de carácter extensivo lle poida facer fronte ao intensivo no mundo no que vivimos. "No libro analízase esa precariedade con diferentes cifras, por exemplo, a principios de século tiñamos preto de 60.000 granxas de leite e agora son 11.000, os datos evidencian o cambio", expón. Porén, expresáronlle que hai 30 anos se pagaba por un becerro o mesmo que agora, cando o ritmo de vida cambiou. "Quen queda no territorio e por que queda?", reflexiona e considera que quedan pola familia, que é o piar básico, e pola necesidade de coidado aos maiores, os que veñen detrás tamén deciden quedar, precisamente, por estes coidados. 

Outro piar e unha parte moi importante do seu traballo son "os problemas ambientais", polo que retatou incendios e analizou a causa pola que ocorren. "A razón está no cambio de organización territorial que houbo, no que deixamos de ter un territorio con usos agrícolas e gandeiros a modo de mosaico, a ter un monocultivo case, con especies pirófitas, como o pino ou eucaliptos", expresa Adra, que tamén analizou ademáis dos incendios forestais, outras cuestións como as hidráulicas ou os eólicos. Xa o último piar, fai referencia á "perda de cultura". Tirando de sinceridade recoñece que cando facía charlas non destacaba demasiado este piar e se cadra o poñía por completar o discurso: "Ao longo de todos estes anos de viaxe, dinme conta que este quizáis era o piar máis importante, a identidade e a cultura, que foron atacadas dun xeito consciente para botar á xente do territorio por uns intereses". 

Para asentar estes piares tivo que falar con moitas persoas de distintos eidos, moverse polo territorio e escoitar moito á xente. "Foi unha viaxe longa, percorrín toda Galicia, sobre todo a parte máis oriental, todo Lugo e todo Ourense, e algunhas partes de Coruña e Pontevedra. Isto permitiume facer unha análise moi ampla, o que se ve son só as fotografías, pero en realidade hai moito máis detrás", comenta. Destaca a relación que se xerou coa xente e coa vida mesma. Dos lugares que máis acusan esta realidade, indica que se fala moito do despoboamento de Ourense, pero que pensa que "é máis relevante o de Lugo, en zonas como O Xistral, Os Ancares ou O Courel, e tamén na Terra Chá, onde a gandería ten máis apoxeo, pero tamén existe moito despoboamento". Recoñece que non é moi optimista respecto a esta situación porque vén de moito atrás, deses anos 60, e a solución "é complicada". 

UNHA HOMENAXE ÁS QUE SEGUIRON NO TERRITORIO

Agarda pronto poder presentar este libro titulado Lumes en Galicia, logo de, recentemente, estar en Oporto, Madrid ou Barcelona. Inicialmente o proxecto chamábase Demotanasia e pasou a chamarse Lumes porque "estaba feito aquí e tiña todo o sentido". Porén, o significado vai máis aló do sentido literal desta palabra, segundo conta: "Lembro que nalgunhas zonas da montaña de Lugo lle chamaban lume á casa habitada. Cando baixaba do coche e preguntaba cantas casas había e cantas estaban habitadas, alguén me dixo 'Chegou haber 18 lumes e agora estou eu só'. O de lumes facía referencia ás casas co lume como elemento ao redor do que se facía a vida, que quentaba o fogar e onde se reunían". Manifesta que lle pareceu un termo moi bonito e lamentou que semella que "eses lumes se foron apagando e simplemente cambiaron de localización, pasaron do interior das casas ao monte". 

Para o resultado final en edición, inspirouse na publicación do Gaiteiro de Lugo para un libriño no interior. Tratábase dun calendario agrícola que habitaba todas as casas rurais, "que ía marcando as lúas", tiña contos polo medio e estaba en galego" n momento en que estaba perseguido pola Ditadura". Para o fotógrafo supón un símbolo de resistencia é quixo facer algo máis ca un libro, un obxecto a modo de homenaxe. "Ao final isto vai por esas persoas que seguen termando dos nomes, como dicía Uxío Novoneyra, e para min é unha forma de renderlles homenaxe con este libriño. "Por esas persoas que seguiron no territorio, a pesar de ter todo en conta", confesa cheo de orgullo. O libriño que vai dentro de Lumes, leva un título posto por Ana Cabana: "Aínda o tempo hoxe pareceu non ir tan lento", unha frase que pronunciou unha muller que fotografou Adra no Xistral. "Estabamos na cociña, compartindo contos, ela facía o caldo e eu fotos, ata que me dixo iso de, aínda o tempo hoxe pareceu non ir tan lento, unha das frases máis bonitas que me dixeron na miña vida", expresa. 

"FACER AVOAS POR TODA A MONTAÑA"

Para que todo isto fose posible, o fundamental era establecer unha relación con esas persoas a retratar e Adra considera, que máis aló de ser fotógrafo, ten a premisa básica de ser sincero cando se aproxima a unha casa. Desde logo é doado desconfiar de primeiras dunha persoa que chega cunha cámara, de aí que haxa que xerar unha confianza, baseada na sinceridade. "O relato que empregaba para chegar onde a xente era esa soidade e pasividade institucional, a partir de aí chegaban as primeiras palabras e o namoramento mútuo". Isto permitiulle coñecer a persoas coas que forxou lazos estreitos con relacións que define case de "facer avoas por toda a montaña". Cada pouco tenta visitalas, xa sen as cámaras ou as veces con elas, e por iso agora quere devolver o libro a de onde saiu. 

"Está feito con todo o amor porque as relacións que se estableceron foron moi potentes", afirma sobre ese retrato da vida cotiá tal e como é que realizou. Este rapaz que se criou na cidade e ía cada fin de semana á casa dos avós na aldea, tivo unha gran oportunidade grazas a esa bolsa obtida: "Para min foi cumprir un soño, estar un ano enteiro vivindo no rural, habitando nel, como non o fixera antes, escoitando á xente, e descubrindo lugares".

RETRATAR ABSOLUTAS HEROÍNAS

O camiño tivo días de moitas luces, pero tamén de sombras. É un fiel retrado da realidade, e así recoñece que houbo xornadas nas que tiña o sorriso máis grande do mundo porque estaba feliz de "compartir o lugar de onde vimos" e ese "entendemento cultural que temos uns e outros". Porén, houbo momentos duros tinguidos de soidade e de ton dramático, cando unha persoa lle expresaba: "Eu á semana se cadra só vexo a unha persoa e un día á semana, síntome soa". Sobre todo, mulleres que se adicaban ao coidado da facenda, dos pais e ata do propio home e que Pallón describe como "absolutas heroinas". A homenaxe vai en especial para elas, que xa a nivel histórico, "fixeron que todo fose posible". Con todo, foi un arquivo dunhas 70.000 fotografías, das que se escollen unhas 60 ou 70 para formar parte dun libro ou exposición, e así contar algo. O que se ve en Lumes é unha pequena parte de todo o traballo destes anos, "quedan centos de historias que non aparecen" e vén sendo o resultado de meses pechado cunha pantalla diante con fotografías dun lado para outro. 

Lumes xa se pode mercar na web da propia editorial Phree, tamén na libraría Dispara (A Estrada) i en pequenas librarías. Remata definindo o que significa para el este proxecto e asegurando que se chegara a pasar, está tan agradecido que "case podería morrer un pouco máis en paz".  Foi unha das cousas máis bonitas que viviu na súa vida e o proceso de comprender "quen son e de onde veño" e "un amor absoluto pola terra e pola nosa xente".