Posmodernidade e Poder: Desenmascarando a Nova Era

No seu recente artigo de opinión, baixo o título: Que está a pasar? -publicado en Galicia Confidencial-, Fermín Paz ofrece unha crítica fonda e reflexiva sobre a evolución sociopolítica desde a modernidade até a nosa era posmoderna, salientando os retos e as disxuntivas que enfronta a sociedade actual. A súa análise é penetrante e lúcida, porén, como toda obra de reflexión, benefíciase do diálogo e o complemento doutras perspectivas. Este artigo ten o propósito de ampliar e enriquecer as observacións de Paz, incorporando voces e pensamentos de expertos nunha morea de disciplinas, incluíndo filosofía, historia, economía e teoría política.

Por Óscar Lomba | Vigo | 27/06/2024

Contextualización Histórica e Filosófica: Da Modernidade á Posmodernidade

Paz subliña que a modernidade estivo alicerzada nos principios do humanismo, a razón, o progreso e a utilidade, principios que parecen esvaerse na nosa era posmoderna. Este diagnóstico alíñase coas observacións de Jürgen Habermas, quen na súa obra “A modernidade: un proxecto incompleto” argumenta que os ideais da Ilustración aínda non foron plenamente realizados e que o proxecto moderno segue sendo unha tarefa pendente para a humanidade. Habermas sostén que, malia aos avances científicos e tecnolóxicos, a modernidade non alcanzou a súa promesa de emancipación e racionalidade universal.

A posmodernidade, como describe Paz, caracterízase polo neoconservadurismo, o individualismo, a sociedade de consumo, os liderados unipersoais e a perda da conciencia histórica. Fredric Jameson, un influente teórico marxista, no seu libro “Postmodernism, or, The Cultural Logic of Late Capitalism”, tamén aborda estes temas, argumentando que a posmodernidade é unha fase cultural do capitalismo avanzado, marcada pola fragmentación e a superficialidade en lugar da profundidade e a coherencia histórica.

O Papel da Democracia e a Ameaza das Novas Ditaduras Representativas

Paz expresa a súa preocupación polo enfraquecemento da democracia e a emerxencia de novas formas de ditaduras representativas, un fenómeno que foi estudado cumpridamente por Nancy Fraser, unha salientábel teórica feminista e crítica social. Fraser na súa obra “Fortunes of Feminism” discute como a neoliberalización da política erosionou as bases da democracia participativa, substituíndoa por un modelo no que o poder se concentra en mans dunha elite económica e política, socavando así os principios democráticos fundamentais.

Este temor tamén é compartido por Sheldon Wolin no seu libro “Democracy Incorporated: Managed Democracy and the Specter of Inverted Totalitarianism”, onde describe como as democracias contemporáneas poden converterse en formas de totalitarismo invertido, onde a aparencia de eleccións libres e xustas enmascara un sistema no que o poder real reside en grandes corporacións e nunha burocracia estatal inamovíbel.

A Influencia da Desinformación e a Manipulación Mediática

A advertencia de Paz sobre a desinformación e a manipulación mediática é un tema que foi amplamente investigado por Noam Chomsky e Edward S. Herman na súa obra “Manufacturing Consent: The Political Economy of the Mass Media”. [“Fabricando o Consenso”] Chomsky e Herman argumentan que os medios de comunicación nas democracias capitalistas funcionan como sistemas de propaganda, moldeando a opinión pública de maneira que sirva aos intereses das elites dominantes. Esta análise compleméntase co traballo de Shoshana Zuboff en “The Age of Surveillance Capitalism”, que explora como as tecnoloxías dixitais e as plataformas de redes sociais amplifican a capacidade dos actores poderosos para controlar e manipular a información.

A Perda da Conciencia Histórica

Paz lamenta a perda da conciencia histórica, unha observación que ecoa co traballo do historiador Eric Hobsbawm, especialmente no seu libro “The Age of Extremes”. Hobsbawm argumenta que a comprensión do pasado é esencial para enfrontar os desafíos do presente e evitar os erros do pasado. A perda desta conexión histórica pode conducir a unha repetición de erros e a unha falta de perspectiva crítica sobre as dinámicas sociais e políticas contemporáneas.

Desigualdade Global e Transicións Económicas

A análise de Paz sobre a desigualdade global e as transicións económicas tamén pode beneficiarse da obra de Thomas Piketty en “Capital in the Twenty-First Century”. Piketty documenta como a concentración da riqueza aumentou nas últimas décadas, exacerbando as desigualdades tanto dentro dos países como entre eles. Este fenómeno, segundo Piketty, é resultado de políticas económicas que favorecen o capital sobre o traballo, e suxire a necesidade de reformas fiscais e redistributivas para corrixir estas desigualdades.

Asemade, David Harvey, no seu libro “A Brief History of Neoliberalism” (2005) explica como as políticas neoliberais transformaron as economías globais mediante a desregulación, a privatización e a austeridade. Tamén sostén que estas políticas foron impulsadas polas elites económicas e políticas co fin de consolidar o seu poder e riqueza, con frecuencia a expensas da maioría da poboación, o que levou a un aumento da desigualdade e a precariedade laboral.

O Rol do Coñecemento Crítico e a Educación

A importancia do coñecemento crítico e a educación, salientada por Paz, é un tema central na obra de Paulo Freire, especialmente en “Pedagogy of the Oppressed”. Freire avoga por unha educación que empodere aos individuos a través dun proceso de concientización crítica, permitíndolles cuestionar e transformar as estruturas opresivas da sociedade. A educación crítica, segundo Freire, é fundamental para construír unha sociedade máis xusta e equitativa.

Ademais, Bell Hooks, en “Teaching to Transgress”, salienta a necesidade dunha educación que desafíe as xerarquías tradicionais e fomente o pensamento crítico e a autoafirmación. Hooks argumenta que a educación debe ser un espazo de resistencia e transformación, onde os estudantes poidan desenvolver unha conciencia crítica e aprender a cuestionar as narrativas dominantes.

A Política Contemporánea: Sánchez e Feijóo

Na súa crítica aos líderes políticos contemporáneos, Paz menciona a Pedro Sánchez e Alberto Núñez Feijóo, salientando as súas estratexias e as dinámicas de polarización política. Para contextualizar estas observacións, é útil recorrer ao traballo de Chantal Mouffe, especialmente en “For a Left Populism”. Mouffe argumenta que a polarización política non é necesariamente negativa, senón que pode ser un compoñente esencial da democracia, ao ofrecer ás cidadáns opcións claras e permitir unha confrontación de ideas e valores. Porén, Mouffe tamén advirte sobre os perigos do populismo autoritario e a necesidade dun populismo de esquerda que poida mobilizar ás masas en favor dunha democracia máis inclusiva e participativa.

Doutra banda, Enrique Dussel, na súa “Política da Liberación”, ofrece unha perspectiva desde o pensamento decolonial, salientando a importancia de construír proxectos políticos que respondan as necesidades e aspiracións dos pobos marxinados e oprimidos, particularmente no contexto de América Latina. Dussel critica as políticas neoliberais e avoga por unha política de liberación que promova a xustiza social e económica.

Solucións e Alternativas: Cara a unha Sociedade Máis Xusta e Equitativa

Para engadir iniciativas concretas en relación á análise de Paz e propoñer solucións construtivas, é esencial considerar as propostas de diversos intelectuais e activistas que traballaron na formulación de alternativas ao sistema dominante.

Michael Hardt e Antonio Negri, na súa obra “Imperio” e “Multitude”, propoñen a idea dunha “multitude” como un suxeito político colectivo capaz de resistir e transformar a orde global. Suxiren que a cooperación e a solidariedade entre os movementos sociais poden crear novas formas de democracia e xustiza global.

Amartya Sen, no seu libro “Development as Freedom”, argumenta que o desenvolvemento debe centrarse na expansión das capacidades e liberdades individuais. Amartya Sen propón un enfoque de desenvolvemento que priorice a educación, a saúde e a participación política, permitindo ás persoas alcanzar o seu potencial e contribuír ao benestar colectivo.

Conclusión

O artigo de Fermín Paz ofrece unha valiosa reflexión sobre os desafíos contemporáneos, porén a súa análise pode enriquecerse e complementarse coas ideas e perspectivas de diversos expertos. Ao incorporar evidencias concretas, balancear a perspectiva, simplificar a linguaxe e propoñer solucións construtivas, podemos crear un diálogo máis robusto e efectivo sobre o futuro da nosa sociedade. A colaboración entre disciplinas e a inclusión de diversas voces son esenciais para construirmos unha comprensión máis profunda e unha acción máis efectiva fronte aos retos que enfrontamos no mundo actual.

Óscar Lomba Álvarez (Vigo 1966). Coordinador de Diem25 en Galicia e candidato ás eleccións europeas por Podemos. Licenciado en Dereito-Económico pola Universidade de Vigo e Diplomado en Maxisterio pola Universidade de Santiago de Compostela. Foi colaborador de Radio Piratona. Ex-vicepresidente da Cooperativa Árbore. Ten colaborado cos seguintes medios: Coiote, Diario 16 de Galicia, A Nosa Terra, A Peneira, Kalaikia, Galicia Hoxe, Xornal de Galicia, A Trabe de Ouro, La Voz de Galicia, Atlántico Diario, El Foro Metropolitano, Pensamiento Crítico e Tribuna Socialista.