Fernández del Riego, o "activista entregado" a Galicia que "inventou" as Letras Galegas

Como un "editor" e un "activista" cunha vida entregada a "construír un país e unha cultura máis moderna", así define a Francisco Fernández del Riego, homenaxeado nesta edición das Letras Galegas, o presidente da Real Academia Galega (RAG), Víctor F. Freixanes.

De feito, o día que este ano se lle dedica foi "un invento seu". "En 1963 nace a idea das Letras Galegas, un invento seu. Ao principio era un acto académico cunha dimensión moi cualificada, pero aos poucos hoxe é un acto que desborda á propia Academia, un acto social que non é só un día, senón un ano das letras", explica o presidente da RAG nunha entrevista a Europa Press.

Facer un Día do Libro e da literatura galega era o seu obxectivo. Por iso, co apoio doutros académicos del Riego creou "un gran día do libro de Galicia e da cultura galega". Anos despois presidiría a RAG, responsabilidade que asumiría desde novembro de 1997 ata novembro de 2021.

Quen era Francisco Fernández del Riego?, preguntamos. "Era un home que amaba ao seu país, que cría nunha lingua e nunha Galicia moderna, instalada en Europa, dialogando coas culturas do mundo, porque sabía que nós somos algo se temos identidade propia, se non, somos como un azucarillo que se disolve nun vaso de auga e non pinta nada, pero ter identidade propia, dispor dunha cultura propia, dunha lingua propia, dunha historia e dunha memoria histórica propia da que sintamos orgullosos é unha riqueza enorme para un país", resume Freixanes.

Para o actual presidente da RAG, toda a vida del Riego estivo "entregada a construír un país e unha cultura máis moderna" en tempos "moi difíciles e moi limitados" e sempre "cunha enorme xenerosidade".

Por iso, Freixanes non dubida en definilo como un "activista". "Mesmo politicamente, antes e despois da guerra, coa recuperación do galeguismo, o proxecto Galaxia ou as iniciativas da RAG. É un activista en toda a súa expresión", relata.

"MÚSCULO E PULMÓN"

Tamén explica que del Riego era "músculo e pulmón" de todos os proxectos nos que se embarcaba, sendo o que executaba as ideas ou o que entraba en contacto cos autores na súa época na Editorial Galaxia; pero "tamén facía os paquetes, entraba en contacto cos libreiros, cos distribuidores, publicitaba os libros, movía as páxinas de publicidade e a páxina de letras do Faro de Vigo con Álvaro Cunqueiro".

Así, nun ano no que se conmemora o seu 110 aniversario, o 60 aniversario da creación das Letras Galegas, ou tamén os 60 anos de Revístaa Graal, a Academia considerouno un número "moi redondo" para poder reflexionar sobre a importancia de de del Riego na literatura galega e de "a iniciativa máis feliz que tivo a Academia", as Letras Galegas.

LOURENZÁ, SANTIAGO E VIGO

Francisco Fernández del Riego naceu en 1913 no municipio lucense de Lourenzá, que "significou a súa memoria, as súas primeiras experiencias", onde coñeceu á pintora Julia Minguillón ou comezou a súa relación con Álvaro Cunqueiro. "Aquilo que dicía Rilke, que a patria do home é a infancia. Iso un pouco é Lourenzá para Paco del Riego", explica Freixanes.

Posteriormente, a súa etapa en Santiago de Compostela, onde forma parte do Seminario de Estudos Galegos, do Partido Galeguista, dos faladoiros da Editorial Nós ou o seu papel na universidade como líder estudantil das mocidades galeguistas. "Pero Don Paco é fundamentalmente Vigo", retoma Freixanes. Alí atopábase o proxecto no que máis anos da súa vida investiu: a Fundación Penzol.

FUNDACIÓN PENZOL

Este centro cultural nace da man de Fermín Penzol Labandeira, explica Freixanes: "Era un vello compañeiro tamén das mocidades galeguistas e que todo o seu capital investíao en comprar libros".

Así, a finais dos anos 50 Galaxia "decide ter un foco de produción cultural", pero necesitaba "un centro de estudos que fortaleza ese galeguismo, e de material para que os novos investigadores poidan traballar niso".

Deste xeito, nace a Fundación Penzol. E, quen é o primeiro director executivo? "O pulmón e o músculo", ironiza Freixanes. "El era o brazo executivo. Ramón Piñeiro tiña moitas ideas, Xaime Illa tiña moitos plans, pero ao final, quen puña a andar á xente, facía os contratos, falaba cos libreiros, facía os paquetes e levábaos a Correos era Paco del Riego", reivindica.

EMIGRACIÓN

Pero no repaso da vida do homenaxeado tamén está moi presenta a emigración. Aínda que del Riego non se exiliou a América formou parte do "exilio interior". "Vivían exiliados na súa propia patria", relata o presidente da RAG.

Vivir exiliado na túa propia patria, "sen poder desenvolver o seu soño dunha Galicia moderna e dona da súa cultura". Por iso, "a ponte cos de fóra era fundamental". Fernández del Riego, que xa na época da República mantiña unha relación "cos vellos", como Otero Pedrayo ou o propio Castelao, era a conexión "cos vellos do Partido Galeguista e as mocidades galeguistas", das que foi secretario xeral.

"A conexión con América facíase tamén por establecer e reforzar ese vínculo que para eles era tan importante", explica antes de engadir que despois Don Paco tamén fixo "de ponte" coa xeración nova: Méndez Ferrín, María Xosé Queizán ou Xohana Torres.

EDITOR E "RECUPERACIÓN" DE CUNQUEIRO

A ese "activismo" e esa "entrega enérxica" que lle permitía "conectar cos vellos" e manter "a memoria da República e dos exiliados", así como cos mozos, Freixanes suma a súa función de editor.

"Un editor é un xestor de coñecemento, é o que está detrás. Son as toneladas de xeo que sosteñen o pico do iceberg que vemos fose da auga. O editor é o que concibe os proxectos e busca autores para que eses proxectos saian adiante. Esa idea caracteriza moi ben o traballo de moitos anos de Francisco Fernández del Riego", ejemplifica.

E aí, tamén, estivo del Riego, coa colección Illa Nova ou a colección Salnés. "Non destacaría tanto unha obra, pero o que define a Paco del Riego é un editor, nesa idea da edición de ser capaz de concitar, estimular, crear e distribuír coñecemento, en lingua galega e desde a lingua galega", expón.

Así mesmo, Freixanes atribúe a Francisco Fernández del Riego "a recuperación para as letras galegas de Álvaro Cunqueiro". Tal e como conta, cando Cunqueiro regresa de Madrid "practicamente desterrado a Mondoñedo", da Riego "fala co seu vello amigo" e dille que aquí, en Galicia, eles continúan.

A partir de aí, "nace 'Merlín e Familia', 'Se ou lanuxe Simbad volvese ás Illas, 'As crónicas de Sochantre'... Os anos 50, que son anos dunha enorme produción literaria de Cunqueiro, débense en gran medida á tenacidade, á amizade, ao agarimo e ao seguimento que o editor Fernández del Riego facía".

PRESIDENCIA RAG

Da etapa de del Riego á fronte da Real Academia Galega, Freixanes destaca que foi "o encargado de revitalizala" tras unha época na que "había xente que desconfiaba" desta institución. "Pensaron nel porque concitaba todas as vontades e agarimos da xente", asegura.

Así, leva a cabo a dixitalización de fondos ou o Boletín da Academia, cun labor "de renovación e de revitalización", así como de "recuperar a ilusión, o entusiasmo e o prestixio da Academia". Ademais, impulsa a reforma dos estatutos, "a base de crear a fórmula de 4+4" pola que non poden estar en postos executivos máis de 8 anos.

Francisco Fernández del Riego, homenaxeado o Día das Letras Galegas de 2023.. RAG | Fonte: Europa Press