Galicia segue ausente dun plan contra o gas radón, o causante do 70% do cancro de pulmón

Unha Directiva Europea daba de prazo ata febreiro de 2018 para que todos os países membros puxesen en marcha un Plan Nacional de Radón, sinala o director de Vivesinradon.org, José Miguel Rodríguez, quen denuncia que España "é o único país que incumpre ese prazo, o cal é moi sanguento".

Sen que o Ministerio de Sanidade publicase aínda ese Plan Nacional, publicouse un Real Decreto 1029/2022 de 20 de decembro, que recolle un marco moi xenérico para a protección e prevención fronte ao radón, pero esta normativa só traspón parcialmente a directiva europea, "e aínda por riba inclúe unha disposición adicional que dá 18 meses de prórroga para establecer e implementar medidas concretas e reais de protección, así que seguimos igual que estabamos".

"Todo é papel mollado e os cidadáns están desarmados ante este risco. Non é que non saiban protexerse, é que a maioría nin saben que existe", lamenta este experto quen organiza o próximo día 7 de novembro o III Congreso Nacional do Radón, organizado pola iniciativa Vive sen radón que conta coa participación de once expertos entre físicos, xeólogos, oncólogos, bioquímicos, especialistas en detección e medición de radón, técnicos en prevención de riscos laborais e outros especialistas.

MÁIS MORTES POR RADÓN QUE POR ACCIDENTES DE TRÁFICO

O radón é a segunda causa de cancro de pulmón despois do tabaco, mesmo en persoas que nunca fumaron. En fumadores, o risco de cancro de pulmón increméntase expoñencialmente. A OMS calcula que entre un 3 por cento e o 14 por cento das mortes por cancro de pulmón están relacionadas co radón.

En España, isto supón que entre 1.500 e 2.000 persoas morren cada ano por cancro de pulmón debido á exposición a este gas radioactivo, "moitas máis que en accidentes de tráfico", puntualiza Rodríguez. Descoñécese o limiar por baixo do cal a exposición non supoña un risco, e doutra banda está demostrado que a maioría dos casos de cancro de pulmón están provocados por concentracións baixas ou moderadas, e non por concentracións elevadas.

O radón existe de forma natural no 70 por cento do territorio de Galicia, en máis da metade de Estremadura, nunha área importante de Castela e León, en gran parte da serra noroeste de Madrid, nalgunhas zonas de Castela-A Mancha, en parte dos Pireneos e na zona norte de Cataluña.

"En todas estas zonas hai ou pode haber niveis perigosos de radón dentro de vivendas, centros de traballo, colexios, edificios públicos ou calquera inmoble. Onde hai un terreo de composición granítica hai ou pode haber radón nos interiores dos edificios. Tamén o hai ao aire libre, pero dilúese na atmosfera e non supón risco. Con todo, cando se filtra dentro dunha edificación, queda estancado e vaise concentrando, e as persoas que viven ou traballan aí respírano durante moitas horas ao día, moitos días ao ano, moitos anos", detalla Rodríguez.

"De toda a radiación natural á que estamos expostos polo mero feito de vivir, o radón supón entre o 48 % e o 50 %", explica o responsable de Vivesinradon.org. É dicir, que a poboación recibe máis radiación do subsolo que dos raios de sol ou da radiación cósmica. "E con todo, todo o mundo coñece os riscos da radiación solar. Mentres aquí seguimos en branco con este tema, en 2015 no Reino Unido xa se emitían anuncios en televisión advertindo á poboación sobre como evitar a radiación por radón, por citar só un exemplo", comenta.

O doutor Juan Carlos Lagoa, oncólogo médico da unidade de tumores torácicos do Hospital Clínic de Barcelona e investigador nese mesmo hospital para avaliar o radón en pacientes con cancro de pulmón, que tamén é un dos participantes neste congreso, considera que existe unha perspectiva social e mesmo médica alterada sobre a acción dos carcinóxenos.

"O estigma do tabaco como principal causa de cancro de pulmón provoca que haxa toda unha gama de carcinóxenos que non se teñan en conta na práctica clínica, entre eles o radón, e que mesmo moitos oncólogos descoñézanos. Eu mesmo non sabía que era o radón ata que entrei neste grupo de investigación", confesa. Segundo unha enquisa realizada en 2019 (Martin-Romato et ao, SEOM 2019), o 50 % da poboación enquisada non sabe que é o radón e dos que o coñecían, ata o 53 % das persoas non saberían que facer fronte a niveis elevados de radón no seu domicilio.

"Por iso é importante non só concienciar e dar a coñecer a súa existencia, senón transmitir que existen medidas para reducir a exposición e previr o cancro de pulmón de forma eficaz, e por iso son tan importantes congresos como este, porque poden cambiar a vida de moitísimas persoas", gabia.

Mapa da presenza de radón en España | Fonte: FUNDACIÓN PARA A SAÚDE XEOAMBIENTAL - Arquivo