25N.- Mulleres referentes en sectores masculinizados: Raquel Biscaia, viticultora que racha cos convencionalismos

A cultura do viño é moi importante na nosa Galicia. Sen dúbida, a viticultura está agora no seu mellor momento, na súa época dourada, tanto a nivel nacional como internacional. Os nosos viños son apreciados no mundo enteiro e as nosas colleitas son cada vez máis profesionais. Pero, en cada copa desta bebida hai moito traballo detrás, traballo que comeza dende o mesmo momento en que se podan as viñas para preparalas para a vendima do ano seguinte, dende que se colleitan as primeiras cepas e se meten na adega, ata que se fai o procesado e comercialización. E, en todo este proceso, ata fai ben poucos anos, raro era atoparse cunha muller á fronte. Hoxe en día as cousas mudaron e hai exemplos que así nolo demostran, aínda que non está todo feito, nin moito menos. Continuando coa nosa serie de entrevistas a mulleres que traballan en sectores masculinizados, hoxe o Galicia Confidencial entrevista a Raquel Biscaia, unha viticultora do Bolo, na comarca de Valdeorras, que conta coa súa propia firma de viños naturais, libres de herbicidas durante o cultivo da vide. Esta é a súa historia.

Raquel é unha muller da súa terra, valente e loitadora, herdeira dos saberes ancestrais, pero rachando ao mesmo tempo cos estereotipos socialmente impostos tanto no seu aspecto, pois como ela mesma nos conta, "eu teño o pelo rapado como Mercedes Peón", como noutras facetas da esfera persoal e familiar". "Adícome á terra, horta, abellas, viña, labores de adega... E eses son motivos polos que aínda a día de hoxe hai xente que segue cuestionando ás mulleres", lamenta. "Tería que terme caído xa un raio fai 20 ou 30 anos por non seguir os patróns", chancea Raquel, que nos abre as portas da súa vida para servir como exemplo a outras moitas rapazas que poidan ter interese en sumarse ao oficio da viticultura. "O máis importante é que lles guste, que sexa o que queiran facer", aconséllalle ás novas xeracións de mozas, ás que lles asegura que "eu estou onde estou polo meu amor inicial ao viño, polos meus coñecementos de partida da terra e por decisión propia e consciente, non por casualidade nin por algo accidental". "Dende ben pequena vin que esta terra tiña moitas posibilidades e que os que viviamos nela sabiamos moitísimas cousas antes de pisar a escola", afirma.

"Eu xa nacín en terra vitivinícola, en terra de viñas, en Valdeorras, e na miña casa había o costume sempre que se facía algo e mentres se traballaba de explicar que é o que se estaba facendo". Isto para Raquel foi unha gran vantaxe á hora de estudar, pois deuse conta de que ao chegar á escola xa había moitas leccións que levaba aprendidas da casa: porqués, tempos, xeitos, alternativas nos traballos e cultivos... Todo isto axudouna no colexio a entender os temas da natureza, bioloxía, botánica, xeoloxía, clima... Tras rematar os estudos básicos, realizou estudos de Economía, Relacións Laborais e Empresa Familiar. Todos eses coñecementos xuntos supuxeron "un cóctel máxico" que a permitiu encarar o seu futuro do xeito que ela desexaba: entre viñas. Nun primeiro momento, e por ser Valdeorras unha terra de policultivo, na que hai gando e agricultura, na que se dá de todo "menos petróleo", Raquel non sabía moi ben cara onde encamiñarse. Pero houbo un episodio na súa vida que a fixo decidirse polo mundo do viño.

"ENCANTÁBAME O VIÑO, PERO TIVEN QUE DEIXAR DE TOMALO PORQUE ME SENTABA MAL, ATA QUE ALGUÉN ME DIXO QUE ERA POLOS QUÍMICOS QUE LEVABA"

"Mentres estudaba fóra estiven traballando a nivel sindical e os meus compañeiros adoitaban levarme de viños por aí", lembra Raquel, que confesa que "a min o viño foi unha cousa que sempre me gustou moito". Con todo, non tardou en darse conta, por tomalo "abundantemente", que había algo nel que non lle sentaba ben. "Tiven que deixar de tomalo moito porque me sentaba mal", asegura. E, algo que calquera outra persoa podería deixar aí e xa está, a esta muller levouna a indagar en que podía ser exactamente o que lle estaba a facer mal. "Moita xente dicíame que era problema meu, que non me sentaba ben porque non o toleraba o meu corpo, ata que dei con alguén que me dixo: séntache mal por todo o que leva engadido, tanto o que lle botan nas viñas como nas adegas", é dicir, herbicidas e tratamentos varios. A Raquel quedoulle ese rebumbio na cabeza ata que "alguén maior me dixo que o viño podíase facer unicamente con uvas e que antigamente se collían na zona colleitas grandísimas sen botarlle tantas cousas como agora ás viñas". Así que, sabendo isto e tendo vides na casa á súa disposición, decidiu poñerse mans á obra para elaborar o seu propio viño.

Como nos conta Raquel, antes as viñas eran traballadas en exclusiva polo seu avó, o seu pai e o seu irmán, seis anos máis novo ca ela e enxeñeiro agrario de profesión, "por esa tradición masculina de que tradicionalmente son os homes os que teñen que facer o viño". "Aprendín deles e con eles, e acabei sendo eu a elaboradora do noso viño", confesa. Agora ela e o seu irmán traballan xuntos, en paralelo, e teñen o terreo dividido: el conta coa metade da explotación e Raquel coa outra metade, estando os dous especializados en uva, aínda que Raquel adora e traballa tamén a horta e as abellas, para as que sempre saca tempo despois de estar coa familia. Cando esta muller tomou as rendas do negocio, "pasei de levar as vides como se levaban en xeral na zona e como as facía todo o mundo, a levalas xa cos meus propios sulfatos". Leva dende o 2016 elaborando viño da casa e xa o ten presentado a diversos concursos.

"Estiven o ano pasado no XI Programa de Emprendemento da Fundación Juana de Vega e conseguín demostrar e comprobar que efectivamente se podía facer viño e cultivar uva de gran calidade sen tanto 'toque' externo, producindo o que se chama viño natural", conta Raquel, que explica que "non se lle pode chamar ecolóxico porque para iso tería que estar etiquetado e certificado". Nestes 8 anos pode dicir orgullosa que "a min non se me estraga o viño e que obteño colleitas elevadas e de alta calidade a pesar de non usar sistémicos nin herbicidas". E non lle foi doado, porque tivo que sacar adiante o seu proxecto sen axuda enolóxica, porque "cando lles preguntaba polo meu viño, como non lle quería botar absolutamente ningún produto, non querían participar do proxecto". Por sorte ensináronlle como facer as medicións e controlar o proceso na adega e Raquel, que aprende rápido, púxose a funcionar.

"EU ESTOU PRESENTE E ENCÁRGOME DE TODO O PROCESO DE ELABORACIÓN DO MEU VIÑO: DENDE A PODA E A VENDIMA ATA A FERMENTACIÓN"

Durante todos os anos que esta loitadora muller mantivo contacto co mundo do viño, asegura que foi con 23 ou 24 anos cando se atopou ás primeiras mulleres 'sommelier', nunha campaña de promoción. E é que, como lembra, "o viño agora está nun momento dourado, pero tivo tamén momentos moi baixos nos que foi preciso refrotalo, porque houbo un tempo no que o viño en Galicia considerábase cousa de borrachos, e houbo que facer unha campaña para sacar esa imaxe, polo que tamén dende a Asociación Galega de Viticultura fixemos un percorrido polas cidades galegas presentando os diferentes viños e as súas características". Foi aí cando "comecei a coñecer a mulleres 'sommelier' e onde vin por primeira vez a mulleres presentando viños". Aínda que, se tivese que falar dunha muller que foi referente para ela, esa sería "Esther Teijeiro Lemos, de Chantada, a primeira muller que fixo produción de viño ecolóxico en Galicia na súa propia adega", aló polo ano 1987.

Raquel está presente en todas as fases de elaboración do seu viño, dende a poda, ata o abono, a vendima e a fermentación. "De comezo a fin", chancea. E confesa que, cando lle dixo ao seu irmán a súa idea de produción de viño natural, este tomouna un pouco a broma: "Díxome que se non quería empregar herbicidas, ía ter que facer a escava en todas as viñas todos os anos, que consiste en facer os pés das cepas sachando, e estamos falando de que entre os dous temos case 7 hectáreas de terreo (o equivalente a 7 campos de fútbol); díxome que el me deixaba o terreo preparado co tractor e que logo eu fixese a escava". E ese traballo tamén se asociaba moito aos homes, pola forza que requiría o feito de levantar repetidamente o sacho. Raquel cóntanos o seu truco para facelo: "Para o traballo do campo en xeral si que che fai falta un mínimo de forza física, pero eu, en lugar de usar sachos pesadísimos que son os que eles empregaban porque tiñan a forza precisa para levantalos, estudaba máis a xogada e buscaba ferramentas que se adaptasen mellor á miña man e ao meu corpo, e agora teño un feixe de ferramentas distintas que vou cambiando en función do tipo de terra, de como estea o terreo...". "Ao final non se trataba tanto de ter forza física, senón de pensar, de buscar posturas para non facerse dano na espalda e de ir xestionando as cargas", explica Raquel.

Agora, dende a súa experiencia, animaría sen dubidar a todas aquelas nenas que queiran seguir os seus pasos. "O que ten é que gustarlles este sector, ao igual que calquera outro, gustarlles de corazón, porque se lles gusta de corazón serán quen de atopar saídas a todos os problemas que se poidan ir atopando", asegura Raquel, que tamén lles pide "que o crean, que crean que temos dereito a estar en sectores masculinizados, a estar onde estamos, a querer o que queremos e a sentir o que sentimos, escoiten o que escoiten". Ou, mesmo, moitas veces, sen escoitar nada. E é que, dende o seu punto de vista, "o silencio é precisamente unha das estratexias do sistema para botarnos para atrás". Así, pon o exemplo de que "na miña casa chegaban meu avó ou meu pai da viña e sempre lles alababan polo duro traballo, cando moitas mulleres tampouco paran da mañán á noite e ninguén lles di absolutamente nada, non vaia ser que o crean moito", chancea Raquel, que realmente cre que "é algo do que os demais non se dan conta, porque o sistema patriarcal está xa así montado dende hai moito tempo, e ás veces nin as propias mulleres son conscientes diso".

"Todo está moi ben montado para que os homes traballen moi comodamente e as mulleres teñamos que seguir vivindo máis ou menos cómodas dentro dos parámetros clásicos", parámetros que, como vimos, Raquel non aceptou, dando exemplo a moitas outras. Agora pide ás novas xeracións de rapazas e rapaces "que coiden a terra, con saber e amor, para que nos alimente, que traballen sen pesticidas por unha alimentación sana, que coiden da nosa xente, dos fillos e dos maiores, e dos nosos lugares, e que libren todas as loitas que sexan precisas, mesmo as políticas, para poñer estas cuestións no centro do escenario", conclúe, como muller labrega que é.