Marilar Aleixandre, escritora: "Os machistas queren que nos peguemos de sopapos"

Marilar Aleixandre (Madrid, 1947) leva décadas dedicándose á literatura nunha lingua que, aínda que agora xa súa, adoptou hai 50 anos cando recalou en Galicia por traballo. En galego está gran parte da súa obra e tamén 'As malas mulleres', novela que a consagrou como referente narrativo en todo o país e levouna a gañar o Premio Nacional de Narrativa 2022.

'As malas mulleres' (xa na súa 6ª edición en galego e dispoñible en castelán e catalán) traslada ao lector ata 1863 e sitúao no cárcere coruñés da Galera, da man de personaxes reais como Concepción Arenal ou Juana de Veiga, e doutros ficticios como a moza Sisca, de 15 anos, encerrada por acompañar á súa nai a abortar.

-Quen son as malas mulleres?, como deu coa idea?

As malas mulleres son prostitutas, ladroas...Nunha carta de 1608 unha monxa comentáballe ao rei Felipe III que se había galeras --pena de traballos forzados de remo en embarcacións reais-- para os homes, tería que haber galeras para sacar ás malas mulleres da rúa.

A idea para o libro xurdiu lendo a biografía de Concepción Arenal que fixo Ana Caballé. Aí atopei que Arenal fora visitadora do cárcere da Galera, onde había 300 mulleres. E para min foi como unha labazada porque non tiña ningún dato diso. E esa foi a miña primeira idea, escribir sobre as vidas de mulleres infortunadas, das que non se ocupou ninguén, ás que ninguén prestou atención.

-Trátase dunha novela a medio camiño entre a ficción e a realidade. Como foi o proceso de documentación?

A novela foi escrita durante o confinamento, así que non fun nin a bibliotecas nin a arquivos. Busquei por internet e con chamadas. De feito, unha das fontes, amigo da familia de Arenal, díxome: "Nin hai nin vas atopar nada". Por que? Porque sobre unha cousa que, en realidade, é un fracaso da sociedade, quen vai querer escribir?

-Sisca, o personaxe ficticio principal, leva gran parte do peso da novela. Como o armou?, como conseguiu entrelazar a súa historia coa de personaxes reais?

Desde o principio imaxineime como unha persoa que estivese no cárcere recibiría as ideas de Arenal. Porque era unha gran visionaria. Falaba de rexeneración, hoxe diriamos reinserción, pero ese era un concepto que non existía. Ao mesmo tempo era moi relixiosa. Nas súas 'Cartas aos delincuentes' fala de monstros e eu imaxinábame como sentiría unha moza que, neste caso, acompañou á súa nai a abortar, cando escoita falar dela neses termos. Nese conflito céntrase a novela.

Nun primeiro momento non tiña claro quen sería Sisca. Entón unha das miñas cuñadas faloume de Mercedes Losada, a quen vai dedicado o libro, que acompañou á súa nai a abortar pero case 100 anos despois. Era igual de ilegal en 1953 que en 1853, con condicións parecidas. Tamén me fixo pensar no motivo dos abortos, moitos por fame, a pesar da idea de que as mulleres o facían por honra. A nai de Mercedes tiña 8 fillos e non tiñan que comer. Ou sexa, non podía ter un fillo máis.

-A estrutura híbrida que utiliza na novela foi en grao sumo encomiado pola crítica, que lle achega á hora de contar unha historia?

Sempre me gustaron. Aquí introduzo cartas de personaxes históricos. Sempre me parece interesante que a xente poida ter acceso a varias voces. No caso de Arenal, os textos das cartas dos delincuentes son tan duros que eu prefería que estivese o texto real.

Doutra banda está a cuestión das outras presas, que son mulleres sen voz, que non saben ler nin escribir, así que toman a voz prestada de poetas. Aí é onde fago falar a Rosalía ou a Pondal, aproveito os seus poemas para contar parte da historia. E as regueifas, que debín de facer ben porque recibín un par de correos electrónicos preguntándome por elas.

-Vostede mesma traduciu a novela ao castelán e ten experiencia facéndoo con historias de terceiros, como é traducirse a unha mesma?

En certa medida sempre reescribes cousas. Non me gustaba como a resolución dun dos últimos capítulos, onde Arenal está nunha leira descansando, xa despois de ser destituída do seu cargo de visitadora de cárceres. E escribindo en castelán, engadín que lle explicaba ao seu fillo a distinguir morcegos. Teñen un voo moi diferente, van como en zigzag, capturando mosquitos mentres comen. E de aí saquei a idea de que a xustiza é como o voo dun morcego, que vai e vén. E iso non está na primeira edición da novela en galego, por exemplo.

"ATA HAI 10 ANOS O ESCRITO POR MULLERES NON SE ENTENDÍA"

-En 2022 recibiu o Premio Nacional de Narrativa. Como foi esa chamada?

Chamoume a secretaria do ministro de Cultura pero nese momento entroulle outra chamada e tivéronme un intre esperando. Non son unha persoa nerviosa pero unha chamada así cando se están fallando os premios... É algo moi complicado ter un Nacional pero dis, e si?. Tanto tardou que a secretaria acabou dicíndome que colgaba e que me chamaba despois, como así foi. Pregúntanme que pasa cando hai un premio deste tipo. No seu momento dixen que o primeiro efecto vai ser que a xente de Galicia, que nunca me leu, léame. E creo que aí fixen ben a predición.

Levo moito tempo escribindo e creo sinceramente que ata fai 10 ou 12 anos ao que escribiamos as mulleres prestábaselle menos atención, sobre todo en narrativa, que é un ámbito moi de homes. Ouzo "agora están de moda as mulleres" e é tremendo. En 2022 Galaxia publicou 21 títulos, 16 de autoría masculina e cinco feminina, por tanto non hai que ser muller para publicar. O Nacional de Narrativa leváronllo catro escritores galegos antes, pero eu son a primeira muller.

-Sempre se reivindicou como feminista, que é unha das perspectivas desde a que pode lerse esta novela...

Eu son feminista. Téñoo posto ata na conta de Twitter para que ninguén leve a engano. Pero si que creo que a literatura non ten que enviar mensaxes. Creo que a xente ten que sacar as súas propias conclusións. Outra cousa é que ao tocar un tema como as violacións e o dilema de denunciar ou non, pois a ver, a xente a partir de como o enfoques, pode reflexionar algo.

"Os MACHISTAS QUEREN QUE NOS PEGUEMOS DE SOPAPOS"

-Entón como feminista declarada, que opina dos últimos debates ao redor del no noso país?

Eu son optimista. Sempre pensei que a revolución feminista foi a única que realmente triunfou no século XX. Xa sei que non ao 100%, pero si hai un consenso social bastante grande sobre a idea de que as mulleres teñen que ter os mesmos dereitos que os homes. Vimos avances moi grandes sobre o aborto, por exemplo, que eu creo que na burbulla que é Europa non hai falta de consenso.

En todos os movementos sociais hai diferenzas de opinión e parece que hai que sacalas de contexto e enfrontar a unhas mulleres con outras.Sobre a Lei do só si é si, por exemplo, está claro que se mesturan cousas. Se cadra non se calculou ben o efecto que podía ter, pero tamén sabemos que hai grupos que van aproveitar calquera cousa para meter o dedo no ollo ao goberno.

En canto á Lei trans, eu véxoo máis como unha historia de pugna electoral, de facerse coa bandeira do feminismo. E está claro que moitos avances que houbo viñeron das feministas do PSOE. O feminismo non empezou con este Ministerio de Igualdade. Pero o machismo está moi estendido e que lle interesa? Que nos peguemos de sopapos. Espero que isto pase. Temos que seguir porque no momento en que nos pareza que está todo ben, vén calquera émulo de Trump e vólvennos a atar a unha pata da cama.

Marilar Aleixandre dirixirá A Tribuna, a revista de Cásaa Museo Emilia Pardo Bazán. REAL ACADEMIA GALEGA